Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Page 44

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Page 44
Ef verið er að spyrja um íslenska sagna- gerð á níunda áratugnum, tel ég það hæpna kenningu að hún hafi einkennst af „aftur- hvarfi til frásagnarinnar“. Raunar má fyrst spyrja hvort það sé eðlileg forsenda að líta svo á að einhverntíma hafi einhverjir höf- undar, væntanlega módemistar á því tíma- bili sem ég hef nefnt, hætt að segja lesendum sögur. Raunin er sú að verk þeirra ólga af sögum og til dæmis eiga skáldsögur Thors og Guðbergs það sameiginlegt að persónur gera mikið af því að segja hver annarri sögur. Hinsvegar má segja að hinn samfelldi epíski söguþráður með atburða- kjörnum sínum og tímafléttu þokist í bak- grunn textans og verði kannski sem slitróttur skuggi í huga lesandans í róttæk- ustu verkunum. Afturhvarf til hefðbundnari frásagnar verður á áttunda áratugnum með nýraun- sæinu, og hafi verið listræn blindgata í ís- lenskri sagnagerð síðustu áratuga þá er það nýraunsæið. En þegar nýraunsæið er harð- lega gagnrýnt, eins og löngu er orðinn við- tekinn háttur, vill gleymast að á áttunda áratugnum urðu einnig epísk umskipti af öðrum toga. Þá birtust söguleg skáldverk eins og Yfirvaldið eftir Þorgeir Þorgeirsson (1973) og Haustskip eftir Björn Th. Bjöms- son (1975), og svo sagnabálkar sem hleyptu nýju lífi í ævisagnaritun, þ.e.a.s. endur- minningar Halldórs Laxness (fjórar bækur 1975-1980), ævisaga Tryggva Emilssonar (þrjú bindi 1976-1979) og Jakobsbálkur Sigurðar A. Magnússonar, sem hófst með Undir kalstjörnu (1979). Til þess að sjá þróun frá formi til frásagnar á níunda ára- tugnum þurfa menn því greinilega að hafa steingleymt þeim áttunda, bæði hvað varð- ar skáldsögur og aðra frásagnarlist. Jafn- framt er þó rétt að muna að ein helstu nýsköpunarverkin í ævisagnalist sem birt- ust á þessum árum ganga allmikið á skjön við hefðbundna sagnagerð, nefnilega Samastaður ítilverunni (1977) og Úrsálar- kirnunni (1978) eftir Málfríði Einarsdóttur. Sjálfsævisöguleg verk síðastnefndra höf- unda rísa flest hæst í glímunni við bemsku og uppvaxtarár, eins og algengt er um sjálfsævisögur. Þannig tengjast þau einu helsta viðfangsefni íslenskra skáldsagna á áttunda og níunda áratugnum. Bemsku- skáldsögur síðustu fimmtán ára búa vissu- lega margar yfir ríkri frásagnargleði, en sumar þeirra bera þess líka vitni að bemsk- an einkennist af söguþrá fremur en sögu- þræði. Og svo einkennilegt sem það kann að vera, þá er söguþráin ljóðræn og mynd- leitandi í eðli sínu. Sá höfundur sem kafað hefur hvað dýpst í bemskuna og fundið henni aðkallandi form, Gyrðir Elíasson, sameinar frásagnargáfu og myndræn tilþrif með listrænum hætti sem villandi væri að kenna við „afturhvarf til frásagnarinnar". Það er miklu frekar sem hann standi á mót- um sögu og ljóðs og yrki textann þar. Texti á mótum frásagnar og ljóðrænnar tjáningar einkennir einnig önnur verk frá níunda áratugnum sem fyrr voru nefnd, t.d. I sama klefa, Hjartað býr enn í helli sínum, Grámosinn glóir, Tímaþjófinn, Gunnlaðar sögu, Hringsól, Skuggabox og Ég heiti ís- björg, ég erljón. Þessi verk taka frásögnina til endurskoðunar, en upphafsályktun Gísla Sigurðssonar — „Sögur eru einfalt fyrir- bæri“(69) — er þeimfjarri. í þessum skáld- sögum em þrá og ótti persónunnar, sjálfsverunnar, bundin frásögn, en frásögn- in og sjálfsveran leita hvor undan annarri. Sjálfsveran fær ekki fest sig í sögu eða þá að hún er fönguð í einhverri frásögn án þess að eiga þar heima. Innbyrðis uppnám sjálfs- 42 TMM 1992:2
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.