Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Síða 44

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Síða 44
Ef verið er að spyrja um íslenska sagna- gerð á níunda áratugnum, tel ég það hæpna kenningu að hún hafi einkennst af „aftur- hvarfi til frásagnarinnar“. Raunar má fyrst spyrja hvort það sé eðlileg forsenda að líta svo á að einhverntíma hafi einhverjir höf- undar, væntanlega módemistar á því tíma- bili sem ég hef nefnt, hætt að segja lesendum sögur. Raunin er sú að verk þeirra ólga af sögum og til dæmis eiga skáldsögur Thors og Guðbergs það sameiginlegt að persónur gera mikið af því að segja hver annarri sögur. Hinsvegar má segja að hinn samfelldi epíski söguþráður með atburða- kjörnum sínum og tímafléttu þokist í bak- grunn textans og verði kannski sem slitróttur skuggi í huga lesandans í róttæk- ustu verkunum. Afturhvarf til hefðbundnari frásagnar verður á áttunda áratugnum með nýraun- sæinu, og hafi verið listræn blindgata í ís- lenskri sagnagerð síðustu áratuga þá er það nýraunsæið. En þegar nýraunsæið er harð- lega gagnrýnt, eins og löngu er orðinn við- tekinn háttur, vill gleymast að á áttunda áratugnum urðu einnig epísk umskipti af öðrum toga. Þá birtust söguleg skáldverk eins og Yfirvaldið eftir Þorgeir Þorgeirsson (1973) og Haustskip eftir Björn Th. Bjöms- son (1975), og svo sagnabálkar sem hleyptu nýju lífi í ævisagnaritun, þ.e.a.s. endur- minningar Halldórs Laxness (fjórar bækur 1975-1980), ævisaga Tryggva Emilssonar (þrjú bindi 1976-1979) og Jakobsbálkur Sigurðar A. Magnússonar, sem hófst með Undir kalstjörnu (1979). Til þess að sjá þróun frá formi til frásagnar á níunda ára- tugnum þurfa menn því greinilega að hafa steingleymt þeim áttunda, bæði hvað varð- ar skáldsögur og aðra frásagnarlist. Jafn- framt er þó rétt að muna að ein helstu nýsköpunarverkin í ævisagnalist sem birt- ust á þessum árum ganga allmikið á skjön við hefðbundna sagnagerð, nefnilega Samastaður ítilverunni (1977) og Úrsálar- kirnunni (1978) eftir Málfríði Einarsdóttur. Sjálfsævisöguleg verk síðastnefndra höf- unda rísa flest hæst í glímunni við bemsku og uppvaxtarár, eins og algengt er um sjálfsævisögur. Þannig tengjast þau einu helsta viðfangsefni íslenskra skáldsagna á áttunda og níunda áratugnum. Bemsku- skáldsögur síðustu fimmtán ára búa vissu- lega margar yfir ríkri frásagnargleði, en sumar þeirra bera þess líka vitni að bemsk- an einkennist af söguþrá fremur en sögu- þræði. Og svo einkennilegt sem það kann að vera, þá er söguþráin ljóðræn og mynd- leitandi í eðli sínu. Sá höfundur sem kafað hefur hvað dýpst í bemskuna og fundið henni aðkallandi form, Gyrðir Elíasson, sameinar frásagnargáfu og myndræn tilþrif með listrænum hætti sem villandi væri að kenna við „afturhvarf til frásagnarinnar". Það er miklu frekar sem hann standi á mót- um sögu og ljóðs og yrki textann þar. Texti á mótum frásagnar og ljóðrænnar tjáningar einkennir einnig önnur verk frá níunda áratugnum sem fyrr voru nefnd, t.d. I sama klefa, Hjartað býr enn í helli sínum, Grámosinn glóir, Tímaþjófinn, Gunnlaðar sögu, Hringsól, Skuggabox og Ég heiti ís- björg, ég erljón. Þessi verk taka frásögnina til endurskoðunar, en upphafsályktun Gísla Sigurðssonar — „Sögur eru einfalt fyrir- bæri“(69) — er þeimfjarri. í þessum skáld- sögum em þrá og ótti persónunnar, sjálfsverunnar, bundin frásögn, en frásögn- in og sjálfsveran leita hvor undan annarri. Sjálfsveran fær ekki fest sig í sögu eða þá að hún er fönguð í einhverri frásögn án þess að eiga þar heima. Innbyrðis uppnám sjálfs- 42 TMM 1992:2
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.