Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Side 106

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Side 106
í vöggugjöf hlaut hann vart annað en óbilandi lífsvilja og þá sauðsku þijósku sem gerði hon- um fært að snúa á örlaganornirnar, hrifsa líf sitt úr greipum þeirra og sigrast á öllum torfærum — og voru þó ýmsar þeirra næsta blöskrunar- legar. Að frátöldum persónulýsingum, og þá sér- staklega lýsingunni á Jóni Edilonssyni, er það einkum þrennt sem ágætir þessa skáldsögu: orðafarið sem höfundur segir runnið frá tungu- taki fólks í norðlenskum sveitum um síðustu aldamót og frammeftir þessari öld; lýsingar á atvinnuháttum sem bæði eru nákvæmar og upp- málandi; og loks náttúrulýsingar sem ljá frá- sögninni magnþrunginn og mikilúðlegan blæ, og eru aukþess tvinnaðar saman við framvindu sögunnar. Sem dæmi má taka eftirfarandi lýs- ingu í tólfta kafla og fjallar um hestadrápið alræmda: Hrossin hertu enn á sér undan sameinuðu öskri karls og fjögurra hunda. Handan flatans ættu að bíða hrossanna skagfirskir hagar heimilir þeim og óstolnir. A þeim flata er grjótinu fisjað saman, eins og Guð hafi hlaupið frá því á sjötta degi sköpunarinnar, eftir að hann skapaði manninn. Hver steinn liggur eins og tilviljunin bauð innan um aðra og tollir af því einu að enginn hefur átt leið yfir hann nema vargfugl sem fer milli hamra- skálanna báðumegin flánna. Hann tyllir sér hvergi niður, því hann þekkir erindi sitt. Sé ýtt við steini, raknar úr honum, eins og trosni úr gati í flík. Þegar að var komið mátti ekki sjá glöggt hverju var raskað en hverju órask- að. Hann sá landið líða í röndum aftur með hestinum. Hann varð að blimskakka augun- um fram með til að fá ekki flögur eggjagrjóts í augun. Slíkur var mulningurinn undan hundruðum hófa (bls. 55). Allur býr texti sögunnar yfir sérkennilegri dul, sem gæti verið ættuð úr „töfraraunsæinu" suð- uramríska, enda telur höfundur sig margt hafa af því lært, en nærtækari fyrirmyndir í þá veru eru vitaskuld bæði William Heinesen og Hall- dór Laxness. Töfraraunsæi hefur verið viðloð- andi íslenskar bókmenntir allt frá Eyrbyggju og Grettlu frammá þennan dag. Einsog allur góður skáldskapur á Spillvirkjar sér rætur í raunveruleikanum og fjallar að hluta til um atvik, sem áttu sér stað á síðustu öld, en þau hafa verið umsköpuð og brotin undir lög- mál skáldsögunnar, og sama á við um ýmsar persónur sem við sögu koma; þær eiga sér hver og ein margar fyrirmyndir einsog gengur. Ur sundurleitu kraðaki viðburða og persóna hefur höfundi lánast að bræða saman heilsteypt lista- verk þarsem misfellur eru svo óverulegar að varla verður hönd á fest. Að mínu mati veldur stíllinn mestu um samfellu sögunnar; hann heldur sérleik sínum, orðkynngi og glettni frá upphafi til loka þó fjallað sé um óskyld efni, enda gerist sagan bæði í norðlenskri sveit, á Akureyri og í Reykjavík. Ég hef það til marks um vald höfundar á efninu, að hvergi hattar fyrir í stíl eða efnistök- um þegar Jón Edilonsson lendir í þeirri fá- heyrðu lífsreynslu að vera tekinn fyrir mann, sem búið er að drepa, er lokaður inná geðveikra- hæli í sex ár undir nafni þessa manns og losnar ekki þaðan fyrren hann gengur inní hlutverkið og byrjar nýtt líf undir hinu annarlega nafni. Þessi söguhvörf þóttu ritdómara Morgunblaðs- ins absúrd, en mér komu þau fyrir sjónir sem fullkomlega eðlilegt framhald þess sem á undan var komið afþví höfundi fatast hvergi efnistök- in. Hitt er svo annað mál, að vitanlega kom Franz Kafka sem snöggvast uppí hugann, ekki vegna þess að stíll eða efnismeðferð minni á hann, heldur vegna hins að báðir höfundar hafa glöggt auga fyrir fjarstæðukenndum óútreikn- anleik mannlífsins. Spillvirkjar er mergjuð lýsing á kjörum lítil- magna í örbjargasamfélagi Islendinga áðuren nútíminn gekk í garð og því þörf áminning okkur, sem flest lifum við allsnægtir og hættir til að láta okkur sjást yftr, að enn er til stór hópur fólks á Islandi sem býr við ómennsk kjör. En sagan er ltka fróðleg könnun á öræfum mann- legs eðlis og þeim óræðu mörkum sem skilja á milli þess sem maður er og þess sem maður gæti 104 TMM 1992:2
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.