Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Síða 106

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Síða 106
í vöggugjöf hlaut hann vart annað en óbilandi lífsvilja og þá sauðsku þijósku sem gerði hon- um fært að snúa á örlaganornirnar, hrifsa líf sitt úr greipum þeirra og sigrast á öllum torfærum — og voru þó ýmsar þeirra næsta blöskrunar- legar. Að frátöldum persónulýsingum, og þá sér- staklega lýsingunni á Jóni Edilonssyni, er það einkum þrennt sem ágætir þessa skáldsögu: orðafarið sem höfundur segir runnið frá tungu- taki fólks í norðlenskum sveitum um síðustu aldamót og frammeftir þessari öld; lýsingar á atvinnuháttum sem bæði eru nákvæmar og upp- málandi; og loks náttúrulýsingar sem ljá frá- sögninni magnþrunginn og mikilúðlegan blæ, og eru aukþess tvinnaðar saman við framvindu sögunnar. Sem dæmi má taka eftirfarandi lýs- ingu í tólfta kafla og fjallar um hestadrápið alræmda: Hrossin hertu enn á sér undan sameinuðu öskri karls og fjögurra hunda. Handan flatans ættu að bíða hrossanna skagfirskir hagar heimilir þeim og óstolnir. A þeim flata er grjótinu fisjað saman, eins og Guð hafi hlaupið frá því á sjötta degi sköpunarinnar, eftir að hann skapaði manninn. Hver steinn liggur eins og tilviljunin bauð innan um aðra og tollir af því einu að enginn hefur átt leið yfir hann nema vargfugl sem fer milli hamra- skálanna báðumegin flánna. Hann tyllir sér hvergi niður, því hann þekkir erindi sitt. Sé ýtt við steini, raknar úr honum, eins og trosni úr gati í flík. Þegar að var komið mátti ekki sjá glöggt hverju var raskað en hverju órask- að. Hann sá landið líða í röndum aftur með hestinum. Hann varð að blimskakka augun- um fram með til að fá ekki flögur eggjagrjóts í augun. Slíkur var mulningurinn undan hundruðum hófa (bls. 55). Allur býr texti sögunnar yfir sérkennilegri dul, sem gæti verið ættuð úr „töfraraunsæinu" suð- uramríska, enda telur höfundur sig margt hafa af því lært, en nærtækari fyrirmyndir í þá veru eru vitaskuld bæði William Heinesen og Hall- dór Laxness. Töfraraunsæi hefur verið viðloð- andi íslenskar bókmenntir allt frá Eyrbyggju og Grettlu frammá þennan dag. Einsog allur góður skáldskapur á Spillvirkjar sér rætur í raunveruleikanum og fjallar að hluta til um atvik, sem áttu sér stað á síðustu öld, en þau hafa verið umsköpuð og brotin undir lög- mál skáldsögunnar, og sama á við um ýmsar persónur sem við sögu koma; þær eiga sér hver og ein margar fyrirmyndir einsog gengur. Ur sundurleitu kraðaki viðburða og persóna hefur höfundi lánast að bræða saman heilsteypt lista- verk þarsem misfellur eru svo óverulegar að varla verður hönd á fest. Að mínu mati veldur stíllinn mestu um samfellu sögunnar; hann heldur sérleik sínum, orðkynngi og glettni frá upphafi til loka þó fjallað sé um óskyld efni, enda gerist sagan bæði í norðlenskri sveit, á Akureyri og í Reykjavík. Ég hef það til marks um vald höfundar á efninu, að hvergi hattar fyrir í stíl eða efnistök- um þegar Jón Edilonsson lendir í þeirri fá- heyrðu lífsreynslu að vera tekinn fyrir mann, sem búið er að drepa, er lokaður inná geðveikra- hæli í sex ár undir nafni þessa manns og losnar ekki þaðan fyrren hann gengur inní hlutverkið og byrjar nýtt líf undir hinu annarlega nafni. Þessi söguhvörf þóttu ritdómara Morgunblaðs- ins absúrd, en mér komu þau fyrir sjónir sem fullkomlega eðlilegt framhald þess sem á undan var komið afþví höfundi fatast hvergi efnistök- in. Hitt er svo annað mál, að vitanlega kom Franz Kafka sem snöggvast uppí hugann, ekki vegna þess að stíll eða efnismeðferð minni á hann, heldur vegna hins að báðir höfundar hafa glöggt auga fyrir fjarstæðukenndum óútreikn- anleik mannlífsins. Spillvirkjar er mergjuð lýsing á kjörum lítil- magna í örbjargasamfélagi Islendinga áðuren nútíminn gekk í garð og því þörf áminning okkur, sem flest lifum við allsnægtir og hættir til að láta okkur sjást yftr, að enn er til stór hópur fólks á Islandi sem býr við ómennsk kjör. En sagan er ltka fróðleg könnun á öræfum mann- legs eðlis og þeim óræðu mörkum sem skilja á milli þess sem maður er og þess sem maður gæti 104 TMM 1992:2
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.