Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Qupperneq 106

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Qupperneq 106
í vöggugjöf hlaut hann vart annað en óbilandi lífsvilja og þá sauðsku þijósku sem gerði hon- um fært að snúa á örlaganornirnar, hrifsa líf sitt úr greipum þeirra og sigrast á öllum torfærum — og voru þó ýmsar þeirra næsta blöskrunar- legar. Að frátöldum persónulýsingum, og þá sér- staklega lýsingunni á Jóni Edilonssyni, er það einkum þrennt sem ágætir þessa skáldsögu: orðafarið sem höfundur segir runnið frá tungu- taki fólks í norðlenskum sveitum um síðustu aldamót og frammeftir þessari öld; lýsingar á atvinnuháttum sem bæði eru nákvæmar og upp- málandi; og loks náttúrulýsingar sem ljá frá- sögninni magnþrunginn og mikilúðlegan blæ, og eru aukþess tvinnaðar saman við framvindu sögunnar. Sem dæmi má taka eftirfarandi lýs- ingu í tólfta kafla og fjallar um hestadrápið alræmda: Hrossin hertu enn á sér undan sameinuðu öskri karls og fjögurra hunda. Handan flatans ættu að bíða hrossanna skagfirskir hagar heimilir þeim og óstolnir. A þeim flata er grjótinu fisjað saman, eins og Guð hafi hlaupið frá því á sjötta degi sköpunarinnar, eftir að hann skapaði manninn. Hver steinn liggur eins og tilviljunin bauð innan um aðra og tollir af því einu að enginn hefur átt leið yfir hann nema vargfugl sem fer milli hamra- skálanna báðumegin flánna. Hann tyllir sér hvergi niður, því hann þekkir erindi sitt. Sé ýtt við steini, raknar úr honum, eins og trosni úr gati í flík. Þegar að var komið mátti ekki sjá glöggt hverju var raskað en hverju órask- að. Hann sá landið líða í röndum aftur með hestinum. Hann varð að blimskakka augun- um fram með til að fá ekki flögur eggjagrjóts í augun. Slíkur var mulningurinn undan hundruðum hófa (bls. 55). Allur býr texti sögunnar yfir sérkennilegri dul, sem gæti verið ættuð úr „töfraraunsæinu" suð- uramríska, enda telur höfundur sig margt hafa af því lært, en nærtækari fyrirmyndir í þá veru eru vitaskuld bæði William Heinesen og Hall- dór Laxness. Töfraraunsæi hefur verið viðloð- andi íslenskar bókmenntir allt frá Eyrbyggju og Grettlu frammá þennan dag. Einsog allur góður skáldskapur á Spillvirkjar sér rætur í raunveruleikanum og fjallar að hluta til um atvik, sem áttu sér stað á síðustu öld, en þau hafa verið umsköpuð og brotin undir lög- mál skáldsögunnar, og sama á við um ýmsar persónur sem við sögu koma; þær eiga sér hver og ein margar fyrirmyndir einsog gengur. Ur sundurleitu kraðaki viðburða og persóna hefur höfundi lánast að bræða saman heilsteypt lista- verk þarsem misfellur eru svo óverulegar að varla verður hönd á fest. Að mínu mati veldur stíllinn mestu um samfellu sögunnar; hann heldur sérleik sínum, orðkynngi og glettni frá upphafi til loka þó fjallað sé um óskyld efni, enda gerist sagan bæði í norðlenskri sveit, á Akureyri og í Reykjavík. Ég hef það til marks um vald höfundar á efninu, að hvergi hattar fyrir í stíl eða efnistök- um þegar Jón Edilonsson lendir í þeirri fá- heyrðu lífsreynslu að vera tekinn fyrir mann, sem búið er að drepa, er lokaður inná geðveikra- hæli í sex ár undir nafni þessa manns og losnar ekki þaðan fyrren hann gengur inní hlutverkið og byrjar nýtt líf undir hinu annarlega nafni. Þessi söguhvörf þóttu ritdómara Morgunblaðs- ins absúrd, en mér komu þau fyrir sjónir sem fullkomlega eðlilegt framhald þess sem á undan var komið afþví höfundi fatast hvergi efnistök- in. Hitt er svo annað mál, að vitanlega kom Franz Kafka sem snöggvast uppí hugann, ekki vegna þess að stíll eða efnismeðferð minni á hann, heldur vegna hins að báðir höfundar hafa glöggt auga fyrir fjarstæðukenndum óútreikn- anleik mannlífsins. Spillvirkjar er mergjuð lýsing á kjörum lítil- magna í örbjargasamfélagi Islendinga áðuren nútíminn gekk í garð og því þörf áminning okkur, sem flest lifum við allsnægtir og hættir til að láta okkur sjást yftr, að enn er til stór hópur fólks á Islandi sem býr við ómennsk kjör. En sagan er ltka fróðleg könnun á öræfum mann- legs eðlis og þeim óræðu mörkum sem skilja á milli þess sem maður er og þess sem maður gæti 104 TMM 1992:2
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.