Skáldskaparmál - 01.01.1994, Blaðsíða 10

8
Terry Gunnell
vísur né sögumaður. Grímnismál og stór hluti Hávamála eru einræður. Þau eru
kveðin í fyrstu persónu frá upphafi til enda. Þetta þýðir að fyrir áhorfendum eru
flytjandinn og þessi „ég“ sem talar einn og sami maðurinn. Flytjandinn er
Grímnir, að minnsta kosti um stundarsakir. Það sem gerist, gerist núna fyrir
framan áhorfendur.
Samtalskvæðin eru náskyld þessum einræðum. Að undanskilinni einni vísu í
Vajþrúðnismálum sem virðist hafa verið bætt inn í kvæðið seinna (5. vísa; sjá
Gunnell 1991, 278) vantar sögumann í þessi kvæði. Sum þeirra, eins og Hár-
barðsljóð og Vajþrúðnismál, eru að mestu leyti staðbundin ræðukeppni milli
tveggja keppenda, einhvers konar mannjöfnuður. Án efa hefði maður gæddur
leikrænum hæfileikum getað flutt þessi kvæði aleinn. Það verður þó að viðurkenna
að í sumum köflum Hárbarðsljóða (t.d. 31-36 v. og 51-55 v.) eru orðaskipti
ræðumanna mjög hröð, en hraðinn er greinilega nauðsynlegur vegna spennunnar
og skopsins. Til að koma efninu til skila á lifandi hátt hefði flytjandinn þurft að
hreyfa höfuðið í sífellu til hægri og vinstri, og í þessum hröðu köflum Hárbarðs-
Ijóða hefði hann helst líkst smábarni sem er að fara yfir götu í fyrsta skipti.
„Sýning“ sem þessi hefði þó verið ákaflega barnaleg samanborið við tveggja manna
mannjöfnuð og sennur sem áttu sér stað í daglegu lífi eins og til dæmis hinn frægi
mannjöfnuður í brúðkaupinu á Reykhólum (Þorgils saga og Hafliðœ, sjá SS I,
19-22).
Önnur samtalskvæði eru miklu flóknari en Hárbarðsljóð og Vajþrúðnismál og
greinilega ennþá erfiðari í flutningi fyrir einn mann. í Lokasennu eru til dæmis
sextán hlutverk. í Skírnismálum eru sex eða sjö mælendur auk þöguls hests, og
atburðirnir sem lýst er í kvæðinu gerast á að minnsta kosti fjórum ólíkum stöðum.
í Fájhismálum eru þrjú hlutverk auk kórs sem virðist, samkvæmt handritinu, vera
samansettur af að minnsta kosti fjórum talandi igðum.2 3
Flest samtalskvæði hefjast á inngangi í óbundnu máli, og í sumum þeirra eru
ýmsir kaflar í óbundnu máli á víð og dreif milli vísnanna til að útskýra það sem
er að gerast. En eins og ýmsir fræðimenn hafa þegar bent á er ástæða til að efast
um gildi þessara kafla sem draga dám af texta Snorra Eddu? Eg er enn ekki
sannfærður um að þessir kaflar, eða eitthvað í líkingu við þá, hafi upphaflega verið
óaðskiljanlegur hluti af goðakvæðunum. Fyrstu viðbrögð nýrra lesenda
samtalskvæðanna eru að þessi kvæði hljóti að vera leikrit. Þar eru meira að segja
mælendanöfn eins og fmnast í nútíma leikritum. Þetta er þó ekki svo einfalt.
Hugmyndin um tengsl eddukvæða og leiklistar er vissulega ekki ný meðal
fræðimanna. Finnur Magnússon kom henni fyrstur á framfæri árið 1822. Að
sumu leyti má segja að Finnur hafi fylgt eftir þýskri útgáfu Eddukvæða, Nordische
Blumen, sem Friedrich Gráter gaf út árið 1789. Þar var Lokasenna prentuð
nákvæmlega eins og leikrit með lista yfir hlutverk í byrjun auk atriðaskiptinga
2 1 spássíumerkingunum á bls. 61 (recto-síðu) í Konungsbók standa tölurnar i, ii, iii, og iiii. Á bls.
62 (verso-síðu) er skorið af blaðinu þar sem merkingarnar hefðu getað verið.
3 Sjá t.d. Wessén 1946,19-20;EinarÓlafurSveinsson 1962,187-188,319; Jón Helgason 1971,
x; og Gunnell 1991, 203-224.