Skáldskaparmál - 01.01.1994, Blaðsíða 230

228
Jónas Kristjánsson
Ég veir einnig að ýmsir fleiri eru nú farnir að átta sig á skaðsemi þessa orðs og
forðast í lengstu lög að viðhafa það um nokkuð sem íslenskt er. í riti sínu um
biblíugreinar í íslenskum og norskum fornritum, sem Árnastofnun á íslandi gaf
út 1976-80, notar Ian J. Kirby orðið Norse í belg og biðu um öll þessi fornrit,
einnig þau sem eru sannanlega verk íslenskra manna. En eftir kröfu minni bætti
höfundur orðinu Icelandic inn í heiti ritsins: Biblical Quotation in OldIcelandic-
Norwegian Literature. Um þetta efni segir hann í formála:
Because the term ‘Norse’ is still used in some circles as if it meant the same as Old
Norwegian, I have acceded to the wish of the publisher in the choice of title for the
work; but in the work at large I use the term ‘Norse’ as the non-distinctive term, and
‘Norwegian’, ‘Icelandic’ as the corresponding distinctive terms. (bls. iv)
Sama stefna til málamiðlunar kemur fram í heiti á merku yfirlitsriti sem út var
gefið í Bandaríkjunum fyrir nokkrum árum og nefnist Old Norse-Icelandic
Literature. A Critical Guide. Útgefendur voru prófessorarnir Carol J. Clover og
John Lindow. I ritinu sjálfu eru þó sumir höfundanna hálfvolgir í málstefnu sinni.
Þannig kveðst John Lindow fremur kjósa að tala um „Norse mythology“ heldur
en „Scandinavian mythology" — „taking Norse to refer to the written language
of medieval Iceland and Norway“ (bls. 22). En Marianne Kalinke heldur strikinu
í þætti sínum um riddarasögur. Hún talar um „the fifty or so Old Norse-Icelandic
romances“, og skiptir sögunum síðan að hefðbundnum hætti í tvo flokka „the
translated riddarasögur, that is, thirteenth-century Norwegian translations . . .
and the indigenous or Icelandic riddarasöguf (bls 316-17).
Það skal viðurkennt að þetta vandamál er ekki með öllu auðleyst. Eins og ég
lýsti í upphafi máls míns voru ísland og Noregur fastlega tengd allar miðaldir,
þótt um væri að ræða tvö þjóðríki og þótt tungur þeirra ólíktust æ meir þegar
tímar liðu. Skyldleikinn er svo náinn að stöku sinnum er torvelt að skera úr því
með vissu hvort tiltekið ritverk er íslenskt eða norskt. Og jafnvel þótt þjóðernið
sé víst, getur verið hagkvæmt að hafa eitt orð yfir hina samfelldu norsk-íslensku
menningu.
Það eru forn sannindi að ekki tjáir að reyta illgresið úr akrinum án þess að
planta nokkurum nytjajurtum í staðinn. Ég þykist nú hafa sýnt glögglega að
Icelandic er ekki sama sem Norse — og mun vonandi seint verða. Eigi getur Old
Norse heldur verið sama sem Old Icelandic, að minnsta kosti alls ekki ef orðin eru
höfð um þjóðina sjálfa og menningu hennar, en ekki aðeins um tunguna. Hvaða
orð getur þá náð frá Noregi til Islands og komið í staðinn fyrir Norse?
Ég hef áður sýnt hvernig vandinn er leystur í öðrum skyldum tungumálum:
Norðurlandaþjóðir segja norrön, oldnordisk eða vestnordisk, Þjóðverjar segja nor-
disch eða altnordisch. Jafnvel Frakkar segja norrois, og er þó merking þess orðs eigi
vel skýr í orðabókum, enda Norðurlönd mjög svo álengdar frá Frakklandi.
Eins og fyrr segir hafði samsvarandi orð í ensku, Nordic, lengi vel afbrigðilega
merkingu sem ekki var einskorðuð við Norðurlöndin. En nú virðist þetta breytt.