Skáldskaparmál - 01.01.1994, Blaðsíða 236

234
Ritdómar
sjálfan atburðinn og frásögnina um hann. Þannig styður þessi hugmynd þá
skoðun sem síðar kemur fram að um sé að ræða afar sérstæða nánd. Frásögnin
myndast eiginlega um leið og atburðurinn verður, hann tekur á sig frásagnarform
eða formgerð. Eggið og hænan komu saman. „Fræði“ er hins vegar notað um
sögulega þekkingu án þess að hún sé mótuð fyrirfram. í framhaldi af þessu er rætt
í löngu máli um gamalkunnugt vandamál, sannleikshugmyndir. Tekið er fram að
Eddukvæðin efist aldrei um eigið sannleiksgildi.
I kjölfar ritmenningarinnar komu fram nýjar efasemdir um sannleiksgildi
frásagna og því er haldið fram að Ari hafi ekki skrifað með sagnahefðina að
leiðarljósi. Hann hafi áttað sig á því að hann var að færa munnlegu hefðina inn á
svið ritunar, með tilheyrandi efasemdum. Höfúndur telur að í frægri frásögn af
brúðkaupi á Reykjahólum birtist gagnrýnar efasemdir af sama toga gagnvart
munnlegum heimildum, öllu meiri en hjá Snorra í formálanum að Ólafs sögu
helga. Reyndar tekur hann umdeilanlega túlkun Peters Foote á merkingu
klausunnar um sannleiksgildið inn í þýðingu sína, þannig að efasemdirnar snúast
líka um sannleiksgildi þess að Hrólfur hafi sagt söguna. Þar með verða efasemd-
irnar tvöfaldar. Hluti klausunnar hljóðar svo á íslensku: „Frá því er nökkut sagt,
er þó er lítil tilkoma, hverir þar skemtu eða hverju skemt var. Þat er í frásögn haft
er nú mæla margir í móti ok látask ekki vitat hafa, því at margir ganga duldir ins
sanna ok hyggja þat satt er skrökvat er, en logit þat er satt er. Hrólfr af Skálmarnesi
sagði sögu frá Hröngviði víkingi...“ (nmgr. bls. 43). Danska þýðingin, sem höfð
er í megintexta (bls. 42-43), hljóðar svo: „Noget er der blevet fortalt, selv om det
kun har ringe betydning, om hvem der underholdt dér, og hvad der blev
underholdt med. Der fortælles det, som mange taler nu imod og lader som om,
de ikke har vidst — for mange er blinde for det sande og tror, at det er sandt, som
er opdigtet, og det logn som er sandt — at Hrólfr fra Skálmarnes fortalte en
fortælling om Hröngviðr viking . . .“ I þýðinguna er bætt samtengingunni „at“
og þankastrikum til að ramma inn setningu. Það er hæpið að lesa inn greinarmerki
og smáorð með þessum hætti til að laga merkingu í hendi sér, einkum þegar þess
er gætt að klausan er aðeins til í yngri pappírshandritum. Ég fæ ekki betur séð en
að klausan birti svolítið óljósan efa, frekar en gagnrýnar efasemdir. Kannski
höfundur Þorgils sögu og Hafliða glotti ögn út í annað í þessari frásögn eins og
honum er tamt, ef þetta er þá ekki bara síðari tíma innskot.
Úr þessu fer að verða torvelt að koma með nýjar túlkanir á þessari vinsælu
frásögn. Alltént er það ógætilegt að nota þessa frásögn eina til vitnis um gagnrýna
efahyggju framan af öldinni sem hafi brátt vikið fyrir rýmra sannleikshugtaki, að
menn hafi þegar leið á 13. öld farið að leggja meiri trúnað á hinar munnlegu
frásagnir. Höfundur drepur á að Sverrir Tómasson telji að viðhorfið sé að svona
sögur gætu verið sannar. Sverrir fjallar mjög rækilega um sannleiksviðhorf sagna-
ritara í ritinu „Formálar íslenskra sagnaritara á miðöldum,“ þar kemur fram að
viðhorf manna til sanninda voru fjarri því að vera einföld. Því er kannski hæpið
að fullyrða mikið um og jafnvel tímasetja almenn viðhorf í þeim efnum eins og
höfúndur gerir með fulltingi frásagnarinnar af Reykjahólabrúðkaupinu.