Skáldskaparmál - 01.01.1994, Blaðsíða 14

12
Terry Gunnell
haldið í óvissu allt of lengi (Gunnell 1991, 224—284). Besta dæmið um þetta er
Lokasenna, en eins og Lars Lönnroth hefur bent á í Den dubbla scenen (1978,
12-13) er slík óvissa óviðunandi í munnlegum flutningi þar sem allt verður að
vera skýrt og einfalt. Kenningin um að þessi kvæði hafi ekki beinlínis verið kvæði
heldur leikrit, eða öllu heldur alþýðuleikir, mundi leysa mörg þessara vandamála,
og það hefur sýnt sig að Lokasenna og Skírnismál eru vel fallin til sýninga sem
„leikrit".9 En það er hægt að ganga lengra, og láta þrettándualdarmennina segja
okkur hvernig þeir sáu eða ímynduðu sér þessi verk sem þeir voru að skrá á skinn:
Aðferðin sem þeir völdu til að skrá sum þessara kvæða virðist benda til þess að
þeir hafi flokkað verkin með miðaldaleikritum sem verið var að skrá á sama tíma
í Frakklandi og í Bretlandi.
Sé hugað að þeim tíma sem eddukvæðin voru skráð, þ.e.a.s. milli 1200 og 1270
(Lindblad 1980, 162-166), þá er vafamál hvort yfirleitt hafi verið gerður skýr
greinarmunur á kvæðaforminu og leikritsforminu. Hvort tveggja var flutt munn-
lega fyrir áheyrendur og í báðum tilvikum sagðar sögur. Bæði fólu í sér fróðleik
og skemmtun. Þessu til stuðnings má nefna að í evrópskum handritum frá
þrettándu öld er mjög sjaldgæft að leikrit séu geymd í sérstökum leikritasöfnum
og oft eru þau flokkuð með kvæðum. Gott dæmi er Carmina Burana handrit frá
Benediktbeuern (Munchen, Staatsbibliothek, MS Lat.4660) frá þrettándu öld þar
sem fjögur helgileikrit eru skráð með ýmsum þjóðlögum (LudusdePassione, Ludus
breviterdePassione, LudusPaschialisog Ordo Rachelis, sjáYoung 1933,1,514—516;
518-533; 432—437; II, 172-190). Sama er að segja um hið fræga enska Harley
2253handrit frá fyrri hluta fjórtándu aldar, þar sem eru tvö leikrit (Gilote etJohane
og The harrowing of Helt) í miklu safni af þjóðvísum og ýmsu öðru efni (sjá Ker
1965). Auk þess má nefna mjög svipað dæmi frá Frakklandi, BNf. fr. 25566frá
þrettándu öld, sem geymir stórt safn af leikarasöngvum frá Arras auk megin-
handrita tveggja leikrita, Le jeu de saint Nicolas („Leikritið um hinn heilaga
Nikulás“), helgileikrit á frönsku eftir Jean Bodel (1972), og Lejeu de la feuillée
(„Leikritið um laufskálann“) eftir Adam de la Halle (1989). Báðir höfundarnir
voru tengdir trúbadúrahefðinni (sjá t.d. Axton 1974, 132 og 140-141). Söngur,
dans, kveðskapur og leiklist voru þá náskyld í augum almennings.
Formleg leikritun var að taka sín fyrstu skref innan kirkjunnar og var oft erfitt
að greina milli helgileikrits og annarra helgiathafna. Dæmi um þetta er messan,
sem Honorius Augustodunesis bar saman við sorgarleikrit (Gemma animœ, PL
CLXXII, 570). Þessi óvissa kemur greinilega fram í úrvali orða sem voru notuð
til að nefna „leikrit": orð sem notuð voru um kristna helgisiði eins og ordo,
9 Lokasenna hefiir tvisvar verið sett upp af íslenskudeildinni í Menntaskólanum við Hamrahlíð,
Reykjavík (1979 og 1986), og einnig af nemendum í háskólanum í Durham (McKinnell
1987-1988, 252). Skírnismálvoru nýlega sett upp utandyra eins og miðaldaleikrit í Reykjavík
kvöldið 21. desember 1992 af nokkrum þjóðfræðinemum í Háskóla íslands í samvinnu við Félag
Ásatrúarmanna, og tókst vel. Það má líka minna á eins manns sýningu Gregors Hansens á Baldurs
draumum, Völuspá, Völuspá inni skómmu, ÞrymskviSu, Skimismálum og Lokasennu á þýsku (sýnt
á Galdraloftinu, Reykjavík, 21. mars 1991). Það skal tekið fram að Hansen þótti nauðsynlegt
að halda mælendanöfnunum („Skírnir kvað“ o.s.frv.) í flutningi sínum á samtalskvæðunum.