Skáldskaparmál - 01.01.1994, Blaðsíða 60

58
Ármann Jakobsson
Hann segir: „Kolbeinn, þar ríður biskup nú brott með virðingykkra beggja.“(218)
Slíka frýju fær Kolbeinn ekki þolað enda alinn upp í samfélagi þar sem sæmd og
virðing eru lykilhugtök.67 Því ríður hann á eftir byskupi og slær í brýnu með
flokkum þeirra. Þar fellur Kolbeinn við tíunda mann en byskup missir tvo.
Þótt Víðinessbardagi sé ekki sviðsettur á sama hátt og til að mynda Örlygs-
staðabardagi ber stillileg frásögnin með sér að verið er að lýsa mikilli ógæfú.
Togstreitan milli friðar og ófriðar birtist með átakanlegum hætti þar sem bysk-
upnum sjálfum er stillt upp sem málsvara friðar en ákall hans er að vettugi virt.
Ógæfúnni sjálfri er lýst í tveimur, stuttum setningum: „Kolbeinn fékk steinshögg
í ennið. Það var banasár“ (219) Þessar setningar hljóta aukna áherslu vegna hægrar
hrynjandi sinnar. Síðan er sagt frá því er Kolbeinn beiðist prestsfúndar og sver
sáttareið við byskup á banabeði sínum. Þar með er gefið til kynna að hefndarað-
gerðir séu í andstöðu við hinsta vilja Kolbeins. Að lokum er klykkt út með því að
aldrei hafi komist upp hver kastaði steininum. Það er engu líkara en forsjónin hafi
verið þar að verki og sýnt að ekki fer saman gæfa og gjörvileiki.68 Hetjulegt er fall
Kolbeins ekki. Hann fellur ekki fyrir ofurefli liðs heldur litlum steini eins og
Golíat forðum. Ofbeldið er ekki vegsamað í þessari frásögn. Dauði Kolbeins er
voðaverk.
3. Hólabardagi
Enn skýrari verður þó andúðin á ofbeldinu í lýsingunni á Hólabardaga (222-224)
sem er afleiðing af falli Kolbeins. Þar koma nokkrir helstu höfðingjar landsins
með Arnór Tumason í broddi fylkingar með ofúrefli liðs og ráðast á fámenna hirð
byskups. Ekki er hér lýst drengilegum bardaga milli jafningja. Höfðingjarnir sjö
leggja ekki til atlögu fyrr en obbinn af mönnum byskups er hlaupinn á brott. Þá
virðist verða fátt um varnir. Sagt er frá því að Þórarinn nokkur sé drepinn í
kirkjugarði Hólakirku „svo að blóðið hraut á kirkjuna.“ Menn Arnórs æða um
hús byskups og brjóta upp hurðir og hirslur, lok og lása til að leita manna. Síðan
reka þeir byskup af staðnum með hótunum um að drepa ella alla þá sem í kirkju
höfðu leitað og rjúfa þannig kirkjugrið.
Meðan Snorri Sturluson leikur hlutverk friðarhöfðingjans og býður byskupi
heim til sín láta þeir Arnór leiða menn úr kirkju og höggva. Á eftir fylgir lýsing
sem um margt minnir á píslarsögur þegar Sveinn Jónsson er limaður áður en hann
er höggvinn. Lýsingin á framferði sigurvegaranna einkennist engan veginn af því
hlutleysi sem venja er að eigna Sturlu. Þar segir frá að þeir Arnór grófu sína menn
að kirkju er höfðu fallið „án iðran og lausn“. Síðan lýsir Sturla ránum þeirra og
gripdeildum og hvernig þeir „kúguðu ... til sjálfdæma við sig“ menn byskups og
að hans eiturlig tunga talar sér sjálfum og [enn] mörgum öðrum bráðan höfuðbana.“ (Saga
Gubmundar Arasonar, bls. 69). Hann getur einnig um þau maklegu málagjöld sem Brúsi hlýtur:
„sá illgirndar prestur, er fyrr var nefndur, féll nálega í fyrstu hríð.“ (71)
Gunnar Karlsson, „The Ethics of Icelandic Saga Authors," bls. 386-388.
68 Arngrímur Brandsson er ekki í neinum vafa og segir það „margra manna ætlan að meinleysi
byskupsins muni hafa slegið hann [Kolbein] með guðlegri hefnd.“ (Saga Guðmundar Arasonar,
bls. 71)