Skáldskaparmál - 01.01.1994, Blaðsíða 35

Áðrir áheyrendur — önnur saga?
33
frásagnir heimildarmanna sinna nema með því að bera þær saman við jafnótraust-
ar frásagnir annarra. Þannig hafa bæði íslendinga sögur og Landnáma stuðst við
munnlegar frásagnir sem hafa verið lítt áreiðanlegar sem sagnfræðiheimildir um
atburði á landnáms- og söguöld þegar komið var fram á 12., 13. og 14. öld.13
Lítum nánar á lauslegan efnisútdrátt úr sameiginlegum hluta Vatnsdœla sögu og
Finnboga sögu:
í Vatnsdœla sögu kemur oflátungsháttur frænda
Finnboga, Bergs ins rakka, af stað illindum við
Ingimundarsyni á Hofi, Þorstein og Jökul.
Finnbogi og Bergur brjótast yfir Vatnsdalsá um
vetur til að komast í brúðkaupsveislu þar sem þeim
lendir saman við þá Hofsbræður þannig að
Finnbogi skorar Þorstein á hólm og Bergur Jökul.
Frillu Bergs, Helgu, líst sú ráðagjörð illa og á
hólmgöngudaginn brestur á með frost og fjúk
þannig að þeir frændur komast ekki til stefnunnar
og gruna menn Helgu um að valda veðrinu.
Þorsteinn og Jökull eru hins vegar mættir ásamt
Þóri, bróður sfnum, og Faxa-Brandi, bónda sem
aðstoðar Jökul við að reisa Finnboga níðstöng.
Finnbogi leitar hefnda en að ráði Þorsteins erhann
borinn liðsmun og lýkur þeirra skiptum svo að
Finnbogi flyst til Trékyllisvíkur og Brandur fer á
brott.
f Finnboga sögu rísa deilur þegar Finnbogi lætur
frænda konu sinnar, Þorkel, biðja sér ástkonu
Jökuls Ingimundarsonar. Jökull firrtist við en
kemur þó ekki fram hefndum. Bræður hans taka
vel í að þiggja boð Finnboga að koma í brúðkaupið
en vilja þó ekki gera bróður sínum það á móti
skapi. Nokkru síðar kemur Bergur, frændi
Finnboga, til landsins ásamt suðureyskri konu
sinni, Döllu, og þeim frændum er boðið til
brúðkaups að Hofi um vetur. Þeir brjótast yfir
Vatnsdalsá og í veislunni hrindir Jökull Bergi en
Þórir og Þorsteinn reyna að koma á sáttum. Næsta
sumar skorar Jökull Finnboga á hólm og Þorsteinn
Berg. Á hólmgöngudaginn kemur Dalla af stað
gerningaveðri þannig að þeir Finnbogi og Bergur
komast ekki til stefnunnar og seinna spyrst að
Jökull hafi reist „nfð allhæðilegt". Um sumarið
eftir fylgja Finnbogi og Þorkell Bergi til skips en
lenda í fyrirsát Jökuls þar sem Bergur og Þorkell
falla áður en bræður Jökuls koma og stöðva
bardagann. Eftir illindi við Hofsmenn hrekst
Finnbogi af Borg og flyst í Trékyllisvík þar sem
deilur hans við Jökul halda áfram.
Ef marka má nýleg yfirlitsrit virðist almennt samkomulag ríkja um aldur og
rittengsl þessara sagna, í sama anda og lesa má hjá Birni M. Ólsen, Sigurði Nordal
og Einari Ólafi Sveinssyni í umfjöllun þeirra um sögurnar.14 Um Vatnsdœla sögu
segir hjá Rudolf Simek og Hermanni Pálssyni í Lexikon der Altnordischen Litera-
tuÁ að hún sé skrifuð fyrir 1280, af því að Sturla Þórðarson (d. 1284) notaði
hana í Landnámu sína, og eftir 1260 af því að höfundur VatnscLelu virðist hafa
stuðst við Hallfreðar sögu, Örvar-Odds sögu og Laxdæla sögu (sem voru ritaðar fyrir
13 Um munnlega hefð og áhrif þess á túlkun okkar á fornsögum að gera ráð fyrir slíkri hefð að baki
þeirra, sjá: Gísli Sigurðsson: „Munnmenntir og fornsögur." Skáldskaparmáll (1990), bls. 19-27.
Greinin byggði m.a. á skrifiim Óskars Halldórssonar í nefndri bók (nmgr. 2), grein hans
,,‘íslenski skólinn’ og Hrafnkels saga“ í Tímariti Máls og menningar 39 (1978), bls. 317-324,
og endurskoðaðri gerð páttakennmgarinnar í grein Carol Clover „The Long Prose Form“ í Arkiv
för nordiskfilologi 101 (1986), bls. 10-39. Sjá einnig svipaða umræðu í kjölfar greinar Clover
hjá Else Mundal. „Den norrone episke tradisjonen" í Hellas og Norge (Skrifter utgitt av Det
Norske institut i Athen: Bind 2), Bergen 1990, bls. 65-80. Ágæta kynningu á samanburðarað-
ferðinni við rannsóknir fornra texta sem má rekja til munnlegrar hefðar, er að finna hjá Bengt
Holbek, „On the Comparative method in Folklore Research,“ NIF Papers 3, Nordic Institute
of Folklore, Turku, 1992.
14 Sbr. tilvísanir í nmgr. 19.
15 Útg. af Alfred Kröner Verlag, Stuttgart (Kröners Taschenausgabe Band 490), 1987.