Skáldskaparmál - 01.01.1994, Blaðsíða 77

Sannyrði sverða
75
af, Gissur Þorvaldsson sjálfur. Hann kemst að lokum í kirkju og er þá kaldur, sár
og hrakinn. Hallur sonur hans deyr þá nótt og þegar Gissur kemur að rústunum
morguninn eftir blasir við honum ömurleg sjón:
Þá var borinn út á skildi ísleifúr Gissurarson og var hans ekki eftir nema búkurinn
steiktur innan í brynjunni. Þá fundust og brjóstin af Gró og var það borið út á skildi
að Gissuri.
Þá mælti Gissur: „Páll frændi,“ segir hann, „hér máttu nú sjá ísleif son minn og Gró
konu mína.“
Og fann Páll að hann leit frá og stökk úr andlitinu sem haglkorn væri. (642)
Þessi lýsing er hroðaleg. Hér er annað upp á teningnum en eftir Njálsbrennu þar
sem Njáll reynist öllu bjartari dauður en lifandi. Dauði Njáls er sigur en
Flugumýrarbrenna er enginn sigur fyrir einn eða neinn. Hjá Sturlu Þórðarsyni
hlýtur hryðjuverkið engan æðri tilgang.
Síðan segir Sturla frá því sem brann á Flugumýri: Gripum, dúnklæðum, fé og
öllum húsum sem voru „mjög vönduð að smíð, forskálar allir alþildir til stofú að
ganga, skáli altjaldaður og stofa.“ En missir Gissurar er meiri en svo að hann verði
metinn af þessum hlutum. Sturlu tekst á afar fínlegan hátt að koma þessu öllu til
skila, með hjálp smáatriða á borð við eitt haglkorn sem snertir lesandann dýpra
en öll þau stórfljót af tárum sem Flóres konungssonur grenjar úr sér í sögu hans
og Blankiflúr.91 En ef til vill hrærist lesandinn mest af hinu ósagða. Eftir að Sturla
Þórðarson hefur talið upp það sem brann á Flugumýri segir hann: „Þar brunnu
og margir gripir er átti Ingibjörg Sturludóttir." Sturla hefúr sjálfúr beðið þess að
„guð fyrirgefi þeim er gerðu með sinni mikilli miskunn og mildi.“ En í lok kaflans
er hógvær og lítt áberandi setning þar sem hann segir frá ferð Ingibjargar til Odda
eftir brennuna og lýkur kaflanum með þessum orðum: „Var hún mjög þrekuð,
barn að aldri.“ (642) Sagnaritarinn getur ekki stillt sig um að taka það fram að
dóttir hans var einungis barn þegar hún var látin ganga í gegnum óhugnað
brennunar. Hérna grillir í föðurinn Sturlu Þórðarson í örskotsstund áður en hin
hlutlæga frásögn hans heldur áfram. Faðirinn Sturla getur að vísu fyrirgefið en
hann hefur engu gleymt.
íslendinga saga er ekki ævisaga Sturlu Þórðarsonar. Hún er ekki skrifúð til að
frægja gerðir hans og vina hans eða til að sverta óvini hans. Þrátt fyrir einlæga
samúð sagnaritarans með Gissuri í brennunni og stæka andúð hans á þessu illvirki
má finna sömu einkenni í lýsingunni á hefnd Gissurar (645-649, 653-655) og
öllum öðrum bardagalýsingum í íslendinga sögu. Engu máli skiptir þó að Gissur
eigi um sárt að binda. Ekki er verið að réttlæta ofbeldið. Þar vega margir að einum,
menn eru teknir af lífi og sárum vandlega lýst en brennumenn verða flestir
drengilega við dauða sínum, verjast vel og mæla hreystiyrði áður en þeir eru vegnir.
91 Haglkornið er bókmenntaminni (Víga-Glúms saga, ÍF, IX, bls. 26; Brennu-Njáls saga, ÍF, XII,
bls. 378).