Skáldskaparmál - 01.01.1994, Blaðsíða 63

Sannyrði sverða
61
Fáum þarf að koma á óvart að Sturla sé lítt hrifinn af drápi Tuma frænda síns.
En andúð Sturlu á hernaðarverkum og manndrápum ristir dýpra. Ef frændræknin
ein væri að baki við mætti búast við að lýsing hans á hefndinni yrði Sighvati og
Sturlu í hag. Svo verður þó ekki. í þættinum um Grímseyjarför (275-279) sést
að lýsing hans á vígi Tuma þjónar ekki þeim tilgangi að réttlæta aðför Sighvats og
Sturlu að Guðmundi Arasyni. Sturla virðist ekki áskrifandi að þeirri skoðun
kvikmyndagerðarmanna nútímans að hrottalegt ofbeldi „bófans“ réttlæti ennþá
meiri hrottaskap „hetjunnar“ í lok myndarinnar.
Það er Sighvatur sem á upptökin að Grímseyjarför, gerir orð Sturlu og kallar
honum mál að leita bróðurhefnda. Þannig manar Sighvatur einatt son sinn áfram
uns ofsi hans ofbýður Sighvati sjálfum og hann er orðinn að Pandóru sem hefur
opnað skrínið. Þeir feðgar safna saman miklu liði, hafa „nær þrjú hundruð
manna“ (276) en byskup aðeins sjö tigu vopnfærra manna auk kvenna og stafkarla
sem ávallt þyrpast að honum. Þannig kemur fram í upphafi frásagnarinnar að ekki
er um jafnan leik að ræða. Víkur þá sögunni í eyna þar sem byskup og menn hans
ganga til kirkju og skrifta. Dvelst sagan mjög hjá byskupsmönnum sem hefúr þau
áhrif að auka samúð með þeim. Síðan hefst bardaginn þegar Sturla og menn hans
ráðast gegn mönnum Arons. Leggur Sturla „til Arons í kinnina og um þveran
munninn og út um aðra kinnina.“(277) Þessi nákvæma sáralýsing magnar upp
óhugnað ofbeldisins enda er sárið sem svo rækilega er lýst á viðkvæmum stað.
Óhugnaðurinn vex þegar sagt er frá því að Sturla lætur taka tvo presta og gelda í
kirkjugarðinum. Þegar Sighvatur og Sturla láta „leggja hendur á biskup“ biður
hann Guð að hefna sín „því að eg má eigi, vesalingur minn.“(278) Og ekki þarf
að biðja Guð tvisvar um slíkt lítilræði. Þegar þeir Sighvatur fara úr Grímsey missa
þeir 32 menn í sjóinn. Hér sést að samúð Sturlu beinist ekki eingöngu að frændum
hans. Saga hans er í andstöðu við ófrið og valdbeitingu og beinir því athygli sinni
að fórnarlömbum valdsins. Þetta er hvergi skýrara en í þættinum af sonum
Þorvalds Snorrasonar í Vatnsfirði en þeim tengjast tvær mögnuðustu ofbeldislýs-
ingar íslendinga sögu.
6. Sauðafellsfór
Þorvaldur í Vatnsfirði varð banamaður Hrafns Sveinbjarnarsonar. Synir Hrafns
koma fram hefndum fyrir hann og brenna Þorvald inni. Sturla Sighvatsson og
faðir hans mæla síðan fyrir sáttum við Snorra Sturluson sem er tengdafaðir
Þorvalds og afi barna hans. Engar sættir nást hins vegar við laungetna syni
Þorvalds sem eru ungir og ofsafengnir og telja Sturlu valdan að dauða föður síns.
Þeir leiðast því út í það óhæfuverk sem nefnt er Sauðafellsför (310-319).
Frásögnin af þessari aðför hefst á nákvæmri lýsingu á undirbúningi og ferð
Þorvaldssona og fylgdarmanna þeirra suður í Dali. Tekið er fram að hér sé um
fjölmenni að ræða, fimm tugi vopnfærra „er þeim [Þorvaldssonum] þóttu
röskvastir“ (310). Síðan segir frá að sama dag og Vatnsfirðingar koma að Sauðafelli
ríður Sturla Sighvatsson heiman til Miðfjarðar til að sinna höfðingjaskyldum
sínum og sætta bændur sem átt höfðu í illdeilum. Þá tekur sagnaritarinn við að