Skáldskaparmál - 01.01.1994, Blaðsíða 241

Ritdómar
239
klassiske sagaverden. Han kan ikke vise svaghed, ikke vende om. Sá hellere d0.“
(bls 329) Þetta sé afstaða Gunnars og Högna, Eyvindar Bjarnasonar í Hrafnkels
sögu og Bárðar Hallasonar í Glúmu. Ég vil þó efast um það hversu „autentisk“
frásögnin sé, skrifuð um 40 árum eftir að atburðirnir áttu sér stað. Svipaður tími
leið t.d. á milli ferða Jóns Indíafara og ritunar Reisubókarinnar og á þeim tíma
skolaðist sitthvað til. Því er hæpið að treysta um of á sannindi frásagnarinnar og
þar með gildi virðingarinnar og hetjuskaparins fyrir þá sem í raun og veru áttust
við. Hitt er ótvírætt að hugmyndirnar höfðu ákveðið gildi í frásögninni sjálfri,
einungis margræðara. Því held ég, gagnstætt því sem höfundur segir, að einmitt
sé mun stærra bil en sem nemur einu hnífsblaði (sjá bls. 331) á milli atburðarins
og frásagnarinnar eða athafnar og sæmdar. Það bil byggist á úrvinnslu sagnaritar-
ans. Sturla var ekki allur þar sem hann er séður. Þessi atburður er nátengdur öðrum
atburðum og frásögn Sturlu er óhemju fáguð. Eins og Meulengracht Sorensen
bendir á er viðureignin sviðsett hægt og af ótrúlegri nákvæmni. Vera má að Sturla
hafi haft hliðsjón af fyrri afrekum þeirra bræðra, hinni grimmdarlegu Sauðafellsför
þar sem þeir misþyrmdu .Jconum og verkmönnum.“ Því hafi hann glott heldur
kalt þegar hann setti þessa sögu á bókfell. Afstaða hans hefur verið blendin og
ekki allt sem sýnist. Ein athugasemd sögumanns er í hrópandi ósamræmi við
hetjuskapinn. Vatnsfjarðarbræður voru í raun á báðum áttum en Sturla Sighvats-
son einbeittur: „Fór þá sem jafnan að þeim verður seint um tiltekjur er úr vöndu
eiga að ráða en hina bar skjótt að er öruggir voru í sinni ætlan en skunduðu þó
ferðinni.“ (Sturlunguútgáfa Svarts á hvítu, bls. 337) Með hliðsjón af þessum
orðum mætti túlka öll hetjutilsvör bræðranna sem krampakenndar tilraunir til að
bera sig mannalega í vonlausri aðstöðu. Það myndi kallast á við kaldhamraða
lýsingu Sturlu á skaphita nafna síns Sighvatssonar. Því er hetjumynd frásagnar-
innar tvíræð, og virðingarhugmyndin ekki einhlít á ritunartíma sagnanna. „Hvar
er nú fóturinn minn?“ sagði Snorri Þorvaldsson brosandi. Erfitt er að trúa því að
átján ára unglingur hafi getað horft brosandi á afhöggvinn fót sinn. Því er vel hægt
að túlka það atriði sem gróteskt og jafnvel paródfskt, einmitt gagnvart hetjuhug-
myndinni. Sé svo, hefur Sturla snúið ögn á einn fremsta og hugmyndaríkasta
fræðimanninn á sviði íslenskra fornbókmenntanna. Það er þeim fræðimanni síður
en svo til vansa, en sýnir að sagnaritararnir eiga alltaf síðasta orðið sjálfir og megi
svo vera um ókomna tíð.
Úrelt viðhorf?
Hvernig má það vera að Meulengracht Sorensen setur fram svo einfaldaða túlkun
á þessari frásögn? Skýringin liggur í helsta veikleika bókarinnar. Innlifun hrekkur
skammt þegar kemur að hinni frásagnarlegu úrvinnslu. Hér að framan hefiir verið
nefnt að hefðbundnar hugmyndir um aldur og eðli íslendingasagna riði til falls.
Einnig var drepið á þá skoðun höfundar að bókmenntafræðinni hafi ekki tekist
að greina tengsl hins skáldlega tungumáls við veruleikann. Mér þykir líklegt að
ef höfundur hefði tekið íslendingasögurnar fyrir eins og þær leggja sig hefði