Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Page 132

132
líðan af því að honum er illa við afþreyingarmenningu. Í fyrstu útgáfu
Gangvirkisins var gefið til kynna að næsta bindið í þríleiknum ætti að bera
heitið „Glæpurinn“. Þetta breyttist en glæpur og sekt mynda greinilega
stef í verkinu. Frásögnin er að hluta til knúin áfram af spurningum og
ábendingum sem mynda og auka spennuna og setja lesandann í hlutverk
leynilögreglumanns: Hver er glæpurinn sem Páll hefur framið? Hver er
faðir Páls? Af hverju barði hann son sinn? Hver er kona Páls? Hver er
glæpur hennar? Höfundur er augljóslega að leika sér með glæpasagna-
formið þótt með óvenjulegum hætti sé.
Hér má skjóta því inn að glæpasögur samanstanda af leit að merkingu
sem byggist á færni rannsakandans til að geta lesið úr þeim ummerkjum
sem glæpurinn hefur skilið eftir og lagt þau á minnið. Minnisfræðingar
hafa sett þessa bókmenntategund í samband við nútímavæðingu og kap-
ítalískt hagkerfi þar sem merking og tengsl alls og allra séu orðin dulin.38
Þeir hafa meðal annars eftir Sherlock Holmes að glæpurinn snúist alltaf um
peninga, eins og Páll hefur orð á sjálfur: „Yfirleitt voru fjármunir, lausir og
fastir, undirrót morða og annarra ódæðisverka í öllum þeim afbrotasögum
sem ég hafði snúið …“ (DS 219).39 En á meðan hin venjulega glæpasaga
fer aftur á bak (byrjar á glæpnum og endar með uppruna hans) sitjum við
sem lesendur Pálssögu lengst af uppi með glæpamann en vitum ekki hver
glæpurinn er. Þegar loksins er flett ofan af leyndardómnum kemur í ljós að
hér er ekki um alvöru glæp að ræða; morð á Finnboga, andlegum bróður
Páls, kynni reyndar að hafa átt sér stað en sögumaður neitar að láta okkur
í té hvað hafi verið um að vera. Glæpasagnamynstrinu er sem sagt snúið á
haus og þar með þeim skilningi sem oftast er lagður í orðið „glæpur“.
Snúum okkur nú aftur að upphaflegu spurningunni: Hver er ástæðan
fyrir því að Páll eldri skrifar endurminningar sínar, önnur en sú að glöggva
sig á sjálfum sér og öðrum? Og ef glæpur Páls er ekki alvöru glæpur, og
hann sér ekki eftir að hafa framið „glæpinn“, af hverju þjáist hann þá af
sektarkennd? Á nokkrum stöðum í verkinu vísar hann til skrifa sinna sem
38 Sjá til dæmis Richard Terdiman, Present Past, bls. 6; Paul Connerton, How Mo-
dernity Forgets, bls. 44.
39 Í bók sinni Literatures of memory færa Peter Middleton og Tim Woods líka rök fyrir
því að lestur sé í eðli sínu minnisathöfn, fyrst textar mynda eins konar hermiminni,
þar sem lesendur fái að auka og leiðrétta sína eigin takmörkuðu vitsmuni og taka
þátt á opinberu minningasviði. Afþreyingarbókmenntir mynda að þeirra mati eins
konar félagslega minnistækni (e. technic of social memory) þar sem höfundar og les-
endur semja um hvernig á að bregðast við textanum (bls. 5–6).
dAiSy NeijmANN