Skírnir - 01.04.1999, Page 219

SKÍRNIR HEILDARÚTGÁFA ÍSLENDINGASAGNA Á ENSKU
213
reifaði ég þau lögmál sem ráða því hvernig þýðingar geta flutt breytingar
(eða nýjungar) með sér inn í listbragðaforða heimalandsins (safn þeirra
möguleika sem fyrir hendi eru): Þegar þýðingar eru á jaðri bókmennta-
hefðar er einungis beitt viðurkenndum stílbrögðum hver sem þýðandinn
kann að vera. Því eru tilraunir, sem höfundar á borð við Virginiu Wolf
eða William Faulkner geta leyft sér með enska stílhefð, þar með talið all-
ar mögulegar kúnstir og léttúð í meðferð „enskrar tungu", ekki taldar
viðunandi hjá enskum þýðanda. Og þar sem svo langt er um liðið síðan
þýðingar hættu að gegna mikilvægu hlutverki í enskum bókmenntum,
hefur ensk bókmenntahefð okkar daga ekki þróað með sér fjöibreytni,
sveigjanleika og víðsýni gagnvart öðrum bókmenntum og framandi
menningu. Þótt ekkert sé að „tungumálinu“ út af fyrir sig, hefur enska
reynst vera afleitt verkfæri til raunverulegra alþjóðlegra nota.
Ef íslendingasögurnar verða einhverntíma þýddar af þessari ensku
gerð yfir á önnur mál (sem eru alvanaleg vinnubrögð innan margra bók-
menntahefða) gæti útkoman orðið algerlega óviðunandi. Forsenda djarf-
ari fornsagnaþýðinga á ensku er að öllum líkindum breytt bókmennta-
umhverfi í hinum enskumælandi heimi og nýr hópur þýðenda sem hefði
getu til að brydda upp á nýjungum í þýðingum. Hvað sem því líður, og
þar til slíkur hópur kemur fram, ættu jafnvel hófsamari þýðendur og
stórhuga lærðir ritstjórar að huga betur að vissum „bókmenntalegum"
eiginleikum sagnanna, hinni einstæðu rödd þeirra.
I fyrsta lagi ætti að forðast að færa málið um of í formlegan búning.
Svo dæmi sé tekið getur það verið ósjálfrátt viðbragð ensks textasmiðs
að breyta „said“ í „reported" eða „retorted“; beita má sjálfsaga til að
koma í veg fyrir slíkar breytingar.
Onnur athugasemd vegur þó þyngra: I stað þess að lesa sögurnar
með heiðríkju í stíl og dálæti á repliques bien faites í huga, og í stað þess
að gera ráð fyrir að öll ónákvæmni sé „slysaleg villa“ einhvers „eftirrit-
ara“, sem þarf að færa til betri vegar, gæti borgað sig að treysta betur
hæfileikum, sköpunargáfu og snilli miðaldahöfunda og ritstjóra, og þýða
þar af leiðandi texta þeirra af meiri nákvæmni. Þótt ekki sé rúm fyrir
langa greiningu í ritdómi eins og þessum, er rétt að koma með einfalt
dæmi.
111. kafla Njálu er lýst gremju Hallgerðar yfir matarskorti á heimili
þeirra Þorvalds, fyrsta eiginmanns hennar sem hún var gefin nauðug.
Gremja hennar kemur fram þegar hún segir við Þorvald: „Ekki fer eg að
því þó að þú hafir svelt þig til fjár og faðir þinn.“ Setningin er bersýni-
lega óvenjulega samsett, þannig að þýðandinn (hvattur af „ritstjórum“,
„íslenskum lesendum", „enskum lesendum" og „ráðgjöfum“ (sjá s.
XXV) og í samræmi við hefðina) samræmir hana málvenju á eftirfarandi
hátt: „It’s none of my business if you and your father starved yourselves
to save money.“ Boðin komast til skila, en hvað er þá að? Gallinn er sá
að á ensku talar yfirveguð kona, sem kann að koma fyrir sig orði og