Skírnir - 01.04.1999, Page 234

228
GAUTI KRISTMANNSSON
SKÍRNIR
skilgreiningar Schleiermachers í Hermeneutik und Kritik, þar sem hann
segir: „hin sérhlífnari aðferð í listinni [að skilja] gengur út frá því sem
vísu að skilningurinn komi af sjálfu sér og lætur markmiðið í ljós með
neikvæðum formerkjum: Að forðast beri misskilning."5 Hin síðari
hljóðar svo: „Hin agaðri aðferð gengur út frá því að menn misskilji sjálf-
krafa og að skilninginn verði þeir að vilja og finna í hverju atriði." Þýð-
andi sem notar fyrri aðferðina hlýtur að vera dæmdur til að gera villur
og þær margar.
Mér finnst einnig vanta í kaflann um þýðingarferlið umræðu um hlut
þeirra sem ábyrgð á þýðingunni bera, sem óska eftir henni og greiða fyr-
ir. Fjárframlag þeirra er auðvitað í samræmi við þau gæði sem þeir óska
eftir, en í bókmenntaþýðingum koma venjulega ritstjórar forlaga að þýð-
ingunni þegar henni er lokið og gera breytingar, breytingar sem byggjast
oft á öðru gildismati en því sem þýðandinn hefur. Ritstjórinn er ekki
eins bundinn af frumtextanum og hefur oftast nær það hlutverk að skila
af sér söluvöru fyrir bókamarkaðinn. Samband þýðandans og ritstjórans
er þeim fyrrnefnda oft í óhag af þeirri einföldu ástæðu að þýðandinn er
oftast nær verktaki og kannski upp á hinn síðarnefnda kominn vilji hann
eða hún fá verkefni í framtíðinni. Vitanlega er í besta falli um fagmann-
lega samvinnu að ræða, einkum þegar þýðandinn er reyndur, en í versta
falli getur farið illa og þá er oft þýðandi hengdur fyrir ritstjóra.6 Orsakir
slíkra vinnubragða má að hluta rekja til þess að gjarnan er litið á þýðing-
ar sem annars flokks texta, en reyndar einnig til þess að ritstjórar fá oft í
hendur illa gerðar þýðingar og hafa því tvöfalda ástæðu til að líta niður á
þýðendur og verk þeirra. Þeim gleymist þó oft að ástæða þess að þýð-
ingin er léleg er sú að til var sparað í vali á þýðanda, kannski af því að
þorri manna er haldinn þeirri „þýðingarblindu" að ætla að hver sá sem
hrafl kunni í útlendu máli sé fær um að þýða af því.
í fimmta kafla fjallar Ástráður um þýðingarýni og er sú umfjöllun í
rökréttu framhaldi af kaflanum um þýðingarferlið. Þýðingarýni er á
stundum ófrjóasti þáttur þýðingafræða, því oft snýst hún einungis um
talningu á villum og hana ekki alltaf vel grundaða.7 Ástráður tekur fyrst
fyrir þá rýni eða öllu heldur það rýnisleysi sem er að finna í ritdómum
5 Friedrich Schleiermacher. Hermeneutik und Kritik. Ritstj. Manfred Frank.
Frankfurt/Main: Suhrkamp, 1977, s. 92. Seinni skilgreiningin er á sömu síðu.
6 Sbr. rannsókn mína Damit wir wissen, was sie geschrieben haben? Úber-
setzungskriterien bei Kundera und Nabokov. Ritr. Saxa A 20. Ritstj. Andreas
F. Kelleat/Christoph Parry. Vaasa o.v., 1998, s. 22-23. Þar er stuttlega farið
yfir misþyrmingu á enskri þýðingu fyrstu skáldsögu Kundera.
7 Það má kannski sjá af því að lokaritgerðir stúdenta til þýðendagráðu (Diplom)
eru mjög oft á þessu sviði sem og íðorðafræði. Þessi empíríski grunnur fræð-
anna höfðar stundum til þeirra sem litla trú hafa á því að þeim takist að skrifa
fræðilega ritgerð.