Skagfirðingabók - 01.01.1970, Page 107

SALA HÓLASTÓLSJARÐA
Hann er alltaf talinn fyrir þeim jörðum, sem hann keypti, þar til að
Jón Espólín greiðir þær til fulls 1813. Hins vegar er hann talinn hafa
selt eina jörð, sem hann hefur þá trúlega átt fyrir uppboðið.
Eftir þeim skilmálum að dæma, sem stjórnin setti, virðist hún leggja
kapp á, að leiguliðar eignist ábýlisjarðir sínar, og eigi ekki heldur
aðrar jarðir. En þessi áform sýnast að nokkru hafa mistekizt að því er
varðar sölu Hólastólsjarða, hvernig sem á því stendur. Kannski hefur
þetta aðeins átt að gilda um þær jarðir, sem verðandi njótendur leigu-
liðaréttindanna áttu fram að þeim tíma, sem uppboðið stóð, en ekki
að ná til hinna, sem þeir kynnu að eignast fyrstu sex greiðsluárin eða
þann tíma, sem leiguliðaréttindin ná yfir. Þykir mér það þó heldur
ólíklegt. Það er augljós vilji stjórnarinnar, að sem flestir geti eignazt
ábýlisjarðir sínar, en ekki að fáeinir, og þá hinir efnaðri af leigu-
liðum Hólastólsjarða, nái eignarhaldi á þorra jarðanna. En í skilmál-
unum stendur einungis, að kaupandinn missi réttindi leiguliðans, ef
hann eigi aðra jörð, en ekkert um það, hvað verði, ef hann eignist aðra
jörð á því tímabili, sem þessi greiðslukjör taka til. Undir þennan leka
hefur stjórninni láðst að setja, enda e. t. v. ekki hægt um vik. A. m. k.
er ekki annað að sjá en að leiguliðar hafi getað keypt fleiri jarðir en
þá, sem þeir bjuggu á, en samt sem áður talizt leiguliðar gagnvart ábýl-
isjörð sinni.
Viðvíkjandi sölu jarðanna manna á milli eftir uppboðið er yfirleitt
svo í öllum höfuðbókunum, að þótt einhverjir hafi selt jarðir þær,
sem þeim voru slegnar á uppboðinu, þá eru hinir fyrri eigendur nefnd-
ir fyrir greiðslunum allt þar til þeim lýkur. Eigendaskiptin ekki nefnd
nema einu sinni, yfirleitt. Eins er um bústaðaskipti. Þau eru sjaldnast
nefnd nema einu sinni, heldur er eigandi venjulega skráður á gamla
staðnum. Að þessu leyti virðist ekki hafa verið sérlega vandað til
kaupskránna. Kannski þótti slíkt í sjálfu sér aukaatriði, en talið mestu
máli skipta að vita, hversu mikið væri ógreitt af hverri jörð. En þó
hefði mátt ætla, að betra væri að hafa skráðan hinn rétta kaupanda að
jörðinni, eftir að eigendaskipti höfðu farið fram, en ekki hinn upp-
haflega kaupanda. Er því tæpast hægt að gera sér annað í hugarlund en
að stjórnin, sem seljandi fyrir hönd Hólastóls, hafi jafnan átt aðgang
um greiðslu að hinum upphaflega kaupanda, enda þótt hann seldi öðr-
105