Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.1997, Side 40

Múlaþing
amesflugum. Baggalútamir em hnöttóttir
steinar, yfirleitt litlir og liggja í breiðu í
ijallinu „líkt og möl í fjöru,“ segir Þórður
Jónsson frá Borgarfirði og „efst í líparít-
mynduninni innan um ljósgræna gjósku, og
virðist af nógu að taka.“ (Hjörleifur Gutt-
ormsson, Austfjarðafjöll 1974). Þorleifur
Einarsson lýsir þeim í Jarðfrœði bls. 83:
„Baggalútar (hreðjasteinar) em litlar kúlur,
sem stundum em vaxnar saman í kerfi. Þeir
em stundum holir að innan. Baggalútar
fínnast á stöku stað í líparíti, og em þeir
venjulega rauðir, gráir eða grænir á lit. Þeir
em harðari en bergið í kring, svo að þeir
veðrast fram og fínnast lausir á eyram eða í
skriðum, t.d. í Loðmundarfirði, Alftavík og
Húsavík eystra.“
Árið 1894 var Þorvaldur Thoroddsen
hér á ferð og skrifar í Ferðabók III (útg.
1959) bls. 298:
„Tindur þessi er að ofan ekki nema ör-
mjó, tindótt egg og fram af henni þverhnípt
flug, 400 m há niður í sjó. Sú hlið Álftavík-
urtinds, sem snýr að efstu dalkvosinni upp
af Álftavík, er slétt blágrýtisberg. Þar er
ágætt bergmál, því hljóðbylgjumar kastast
frá sléttum bergveggnum. Af eggjunum
gengum við niður í Álftavíkurdalinn, það er
dalskvompa lítil með töluverðum gróðri, og
svo þaðan niður í hamrana, sem em fyrir
framan dalskomna. Niður af þeim er bratt
niður undir sjó, og aðeins lítið undirlendi
fremst. I hömmm þessum og í brekkum
niður af dalbotninum mætast basalt- og líp-
arít-myndanir, líparít er þar neðra, en basalt
ofan á. Álftavíkurtindurinn er eins samsett-
ur, blágrýti efst, en líparít neðra upp fyrir
miðju, og snúa þar ljósleitir líparíthamrar út
að sjónum. Á samskeytunum milli þessara
tveggja bergtegunda eru þykk lög af hinum
kúlumynduðu steinum, sem kallaðir em
baggalutar eða hreðjasteinar. Sumir em al-
gerlega hnöttóttir, á stærð við byssukúlur, en
flestir em svo gerðir, að þar sýnast margar
kúlur vera vaxnar saman eða smákúlur út úr
einni stórri. Sumar em holar og smáar og
draugasteinskryppur innan í. Flestar em
kúlumar úr kvarzi, er skiptist, svo að stein-
þræðir ganga eins og geislar út frá einum
miðpunkti. Að utan em kúlumar sumar
rauðar, sumar grænar, en liturinn er aðeins
bundinn við þunna skán, steinninn er hvítur
að innan. Upp um þetta baggalúta-lag hafa
margir basaltgangar brotizt, og tachylyt og
perlusteinn er þar víða á takmörkunum.“
Bollok
Ekkert er kunnugt um byggð í Álftavík
ytri fyrr en 1829, en þó líkur fyrir byggð,
orðrómur eða vitneskja sem kemur fram í
Ferðabók Olaviusar, þar sem víkin er talin
eyðibýli og tilgreind orsök þess: „Þar eð öll
býlin em stórskemmd af skriðum og sjó-
gangi.“ „Öll býlin“ er torskilið. Ef til vill er
átt við býli í innri víkinni og tvíbýli í þeirri
ytri, en hvort tveggja hæpið. Jörðin er ekki
í tölu þeirra býla sem talin era hæf til ábúð-
ar. Þetta er vísast mgl hjá Olaviusi að öðm
leyti en því er lýtur að gmn eða óljósri vitn-
eskju um fyrri byggð. Sá gmnur gæti verið
studdur sýnilegum leifum veggja og jarð-
raski auk orðróms um horfna byggð. Ann-
ars læðast að grunsemdir um byggð á útnesj-
um, fiskimannabyggð á heimildalitlum
tíma, 15. og 16. öld og jafnvel lengur með-
an frjáls skreiðarverkun var við lýði. Fisk-
veiðar vom þá stundaðar á árabátum og að
sjálfsögðu kappkostað að róa frá útnesjum
þar sem skammt var á mið, byggja þar fiski-
mannabýli, sem næst miðunum, hafa þar út-
ver og jafnvel fjölskyldubýli þar sem gras-
nyt var til staðar. Skálaömefni benda í þessa
átt og sumstaðar ummerki órannsökuð.
Á Austurlandi má benda á Skála á
Langanesi, tvö Skálanes í Vopnafirði, Skála-
38