Sagnir - 01.06.2016, Blaðsíða 28
Spurning Sagna:
Að hvaða marki skapa Islendingar sjálfsmynd sína í gegnum
augu útlendinga og hve mikið er að marka hana?
Svör tveggja sagnfræðinga.
Markús Þ. Þórhallsson
Franski mannfræðingurinn Claude Levi Strauss taldi það auðvelda mann-
eskjunni að skilja ýmis fyrirbæri í veröldinni að benda á andstæður þeirra;
þau gæfu hvoru öðru merkingu með þeim hætti.1 Annar Frakki, Simone de
Beauvoir, bend á þessa sömu tvíhyggju, hugmyndina um sjálfið og aðra, okkur og
hina, og að hún fyrirfinndist jafnvel í hinum frumstæðustu samfélögum.2
Þýski 11. aldar klerkurinn Adam frá Brimum sagði frá hinu nægjusama fólki sem
á Islandi bjó í kristilegum einfaldleika.3 Lífsmáti eyjarskeggja og stórbrotin náttúra
landsins urðu fleiri höfundum að yrkisefni, framan af í nokkrum ýkjustfl, en þó
langt í frá alltaf. Svo rammt kvað þó að sumum skrifunum að lærðir menn á Islandi
sáu sig knúna að bregðast við og svara ritsmíðum um land og lýð af einurð og
festu. Enda var það svo að þeir sem báru eyjunni í norðri hvað versta söguna höfðu
líkast til aldrei heimsótt hana. Aðrir höfðu lagt upp í leiðangra til að sjá mannlíf
og náttúrufar óh'kt öliu sem þeir höfðu áður augum htið og urðu ef tii vill fyrir
vonbrigðum vegna þess hversu htið óvenjulegt Island og fólkið reyndist; hafi þeir
viljað færa í stflinn um það sem þó gat tahst frábrugðið. Ætla má að íslendingum
hafi sviðið undan mörgu sem um þá var skrifað; í mörgum ritum má sjá lýsingar
sem benda til að Islendingar hafi þótt afar óhkir öðrum Evrópumönnum á marga
lund.
Lýsingar erlendra manna á Islandi og Islendingum voru framan af öldum í
miklum kynjasagnastfl. Almenn þekking á fjarlægum löndum var blandin hjátrú
og hindurvitnum, en viðbúið er að spennandi hafi þótt að gera ókunn lönd
ógnvænlegri og æsilegri en þau síðan reyndust. Löngum var hfinu á Norður-
Atlantshafssvæðinu lýst sem skelfingartilveru í fangbrögðum við kulda og ís og
þeim sem þar bjuggu sem hálfgerðum furðuverum vegna sífelldrar baráttu þeirra
við náttúruöflin.4 Ef marka mátti klassísk viðhorf gátu aðeins risar, dvergar eða
skrýmsh þrifist í norðrinu.5 Bandaríski sagnfræðingurinn Karen Oslund hefur sagt
1 Claude Lévi-Strauss, „Formgerð goðsagna“ í þýðingu Gunnars Harðarsonar, Spor í bókmenntafraði 20. aldar
(Reykjavík 2001), bls. 53-80.
2 Simone de Beauvoir, The Second Sex (London 1997), bls. 16.
3 Adam var höfundur Gesta Hammabnrgensis Ecclesiae Pontificum; Sögu erkibiskupsdæmisins í Hamborg.
4 Sumarliði R. Isleifsson, „Forestillingen om Norden“, Naboer i Nordatlanten: Foroerne, Is/and
og Gronland: hovedlinjeri Vestnordens historiegennem 1000 ar, Ritstjórn Jón Þ. Þór, Daniel Thorleifsen o. fl.
(Þórshöfn 2012), bls. 33.
5 Sumarliði R. Isleifsson, „Villimenn Norðursins verða Hellenar Norðursins“, Imjndir og ímyndafraði. Greinasafn.
Ritstjóri Clarence E. Glad, íslensk þýðing Árni Óskarsson (Reykjavík 2011), bls. 111.
28