Sagnir - 01.06.2016, Blaðsíða 186
stjórnmálastefnurnar séu andlýðræðislegar og byggi stjórnmálakerfi sitt alfarið
umhverfis einn flokk.7 Þessi kenning hefur verið gagnrýnd á þeim forsendum
að munurinn á hugmyndafræði fasisma og kommúnisma sé of mikill. Fasisminn
byggi á mikilvægi þjóðernis eða kynþáttar en kommúnismi á stéttabaráttuf
Sagnfræðingurinn Ian Kershaw telur alræðishyggjukenninguna fyrst og fremst
byggða á nokkuð yfirborðskenndum samanburði á milli stalínisma og nasisma.1
Einnig segir hann að stjórnarfar í Þriðja ríkinu hafi verið brotakennt og einkennst
af óreiðu og því sé erfitt að halda því fram að stjórn Hiders gefi talist hafa verið
alræðisstjórn.10 Kenningin um alræðishyggju hentar illa til greiningar á íslensku
þjóðernisflokkunum þar sem hvorki ÞHI né Flokkur þjóðernissinna komst til
valda. Því verður kenning sem snýst fyrst og fremst um hugmyndafræði stjórnarfars
fremur gagnsh'til hér.
Þáttur kynþáttahaturs, og þá sérstaklega gyðingahaturs, í fasisma er umdeildur.
Það voru til dæmis ófáir gyðingar meðlimir í Fasistaflokknum á Itah'u11 og Mus-
sohni beitti sér ekki gegn þeim fyrr en 1938 og þá aðallega að því er virðist vegna
póhtísks þfysfings frá Þriðja ríkinu.12 Leiðtogi Imperial League of Fascists 1
Brefiandi uppnefndi andstæðinga sína í British Union of Fascists „kosher-fasista'
og samtök þeirra „British Jewnion of Fascists“ fyrir að vera ekki nægilega andsnúnir
gyðingum.13
Breski sagnfræðingurinn Roger Griffin hefur gert tilraun til að greiða að
einhverju leyti úr þessari flækju mismunandi kenninga. Hann skilgreinir fasisma
sem byltingarsinnaða öfga-þjóðernisstefnu þar sem mikil áhersla sé lögð a
endurfæðingu þjóðar.14 Helsfi kostur þessarar skilgreiningar er að hún er nægilega
víð til að lýsa grunnafstöðu fasista og ekki svo þröng að fjölmargir fasistaflokkar
falh utan hennar fyrir þær sakir að vera ekki nægilega „hreinræktaðir“.
I kenningum þýsk-bandaríska menningarfræðingsins George L. Mosse um
fasisma er lögð mikil áherslu á hvernig stefnan átfi að ná til allra þátta mannlegs h'fs
og þá sérstaklega menningarlegra og fagurfræðilegra hhða þess.15 Mosse sér fasisrna
sem samruna stjórnmálastefnu og trúar, hálfgerðan póhtískan sértrúarsöfnuð.
Hann leggur mikla áherslu á það hvernig hinn nýi maður sem fasisminn æfiar ser
að skapa sé ekki einungis ímynd karlmennsku og hugrekkis heldur h'ka fil marks um
það hvað fasistar eru uppteknir af fegurð og æsku.17
7 N. Kogan, „Fascism as a Political System“, Nature of Fasicm (1968), bls. 11.
8 Richard Thurlow, Fasdsm, bls. 4.
9 Ian Kershaw, The Na%i Dictatorship, fjórða útgáfa (London 2001), bls. 35.
10 Sama rit, bls. 37.
11 George L. Mosse, The Fasdst Kevolution (New York 1998), bls. xii.
12 N. Kogan, „Fascism as a Polidcal System“, bls. 17.
13 Richard Thurlow, Fasdsm in Britain, bls. 71.
14 Richard Thurlow, Fascism, bls. 5.
15 George L. Mosse, The Fasdst Kevolution, bls. 12 og 46.
16 George L. Mosse, TheFasdst Kevolution, bls. xiii.
17 Sama rit, bls. 31.
186