Sagnir - 01.06.2016, Blaðsíða 279
veruleikann en hann ætti að geta nýtt sér aðferðir listanna við að segja söguna.
Þannig opnast möguleiki á að fleirum en fræðimönnunum einum verði gert kleift
að upplifa töfra og leyndardóma hins liðna sem birtast í sagnfræði.
Skoski heimspekingurinn WB. Gallie gaf út bókina Philosophy and the Historical
Understanding árið 1964, þar sem hann hélt því fram að frásögnin væri aðalatriðið í
sagnfræði og að framvinda sögunnar þyrfti að vera sjálfskýrandi, ófyrirsjáanleg en
viðunandi að lestri loknum, að lesendur féflust á söguna.16
Varla er heldur hægt að líta framhjá hvernig lisdn, hvort sem um er að ræða bók-
menntír, myndlist, kvikmyndir og jafnvel tónflst getur mótað söguskoðun fólks.
Is/andsklukka Halldórs Laxness og Svartfugl Gunnars Gunnarssonar eru öndvegis
dæmi um hvernig skáldin hafa haft áhrif á hvernig fólk fl'tur söguna. Málverk
Jacques-Louis David af krýningu Napóleons og dauða Marats eða teikning Henry
Pelhams af „fjöldamorðinu í Boston“ hafa eflaust haft gríðarmikil áhrif á þá sem
hafa virt þau fyrir sér. Ekki aðeins hefur fegurð viðfangsefnisins, eða ljótleiki, snert
við tilfinningum skoðenda, heldur hafa þessi verk og ótal mörg önnur svipuð jafn-
vel orðið uppspretta ákveðinnar og óduflnnar tflfinningar fyrir því að túlkun flsta-
mannsins sýni atburði eins og þeir raunverulega voru.
Halldór Guðmundsson bókmenntafræðingur segir að skáldskapur sé heldur
vond sagnfræði en sé öðru fremur heimild um þann tíma sem hann er skrifaður
á og beri vott um hugarfar þeirra lesenda sem hann sé ætlaður. Sagnfræðingurinn
Sveinbjörn Rafnsson nefnir Is/andsk/ukku Halldórs Laxness sem merkilega heimfld
um íslenskan hugsunarhátt og andlegt flf um miðja tuttugustu öld, en að hún sé
fyrst og fremst skáldsaga sem lúti aðeins lögmálum verksins sjálfs.17 Halldór áfltur
að sagnfræðingur verði að muna að hann hafí ekki skáldaleyfi og beri að sýna
forsendur skrifa sinna og gera öðrum „for-dóma“ sína ljósa.18 List byggir á túlkun,
túlkun flstamannsins sjálfs og þess er á horfir, og sagnfræði gætí sömuleiðis oft þurft
á túlkun að halda, hætt er við að áhugi þeirra er taka við afrakstri sagnfræðingsins
dalaði fljótt væri hann aðeins endalaus upptalning staðreynda. Gunnar Karlsson
segir að ef ekki á að nota söguna tíl neins, væri allt eins hægt að birta heimildirnar
eins og þær koma fyrir.19
En á sagnfræðingurinn þá að láta vísindin lönd og leið og láta sér aðeins duga
að vera einhvers konar skáld? Að mínu vití afls ekki, sagnfræðingurinn þarf eins og
aðrir fræði- og vísindamenn að átta sig á hvaða vegferð hann er að leggja í, hvað
hann hyggst rannsaka og hvernig hann ætlar að fara að þvi. En þegar rannsókn lýkur
ætti, yfirleitt, að vera óhætt að gefa sig (rit)Iistínni á vald. Sigurður A. Magnússon
orðar þetta ágætlega þegar hann segir að þeir sagnfræðingar séu endingarbestír sem
hafi hugarflug enda séu auk sköpunargáfu, skáldlegt innsæi og dirfska jafn nauð-
16 Gunnar Karlsson, lnngangurad sagnfradiheimspeki nútímans. Nokkurs konar jyrirlestrarbandrit til að lesa
meðgagntýnu bugatfari (Reykjavík 2006), bls. 18-19.
17 Sveinbjörn Rafnsson, „Vísindaleg sagnfræði og listir“, bls. 88.
18 Halldór Guðmundsson, „Sagnfræðin og sérstaða skáldskaparins“, Nj saga 4 (1990), bls. 84.
19 Gunnar Karlsson, „Vísindaleg list eða listræn vísindi“, bls. 85.
279