Sagnir - 01.06.2016, Blaðsíða 60

Mikil umbylting varð á búsetuháttum á íslandi á fyrstu áratugum 20. aldar,
ekki síst í Reykjavík þar sem íbúafjöldinn margfaldaðist á skömmum
tíma. Þvílíkum vexti geta fylgt vandamál, á borð við húsnæðisskort og
atvinnuleysi og þ.a.l. fátækt.
Ibúar Selbúðar voru með fátækustu íbúum Reykjavíkur en Selbúð var byggð
til að leysa húsnæðiseklu í Reykjavík sem jókst mjög á fyrstu áratugum síðustu
aldar. I greininni verður fjallað um þrjá karlmenn, og fjölskyldur þeirra, sem áttu
það sameiginlegt að hafa allir búið í Selbúð fljótlega eftir að hún var reist og þegið
fátækrastyrki í upphafi þriðja áratugarins. Friðrik Hansson, Asgeir Asmundsson
og Guðmundur Magnússon, sem allir koma við sögu í þessari grein, lifðu í ýmsu
svipuðu h'fi við fyrstu sýn. Fátækt, barnamergð og veikindi ollu því að þeir voru
upp á náð og miskunn fátækrayfirvalda komnir. I greininni verður einnig fjallað um
þá félagslegu þjónustu sem þeir nutu til ársins 1933 samkvæmt skýrslum fátækra-
nefndar.1 2 Rannsókn á högum þeirra lýkur árið 1933 þar sem yngri gögn frá Fátækra-
nefnd Reykjavíkur eru lokuð almenningi samkvæmt lögum um persónuvernd.
I skýrslum um þurfamenn á Borgarskjalasafni er að finna margvíslegar upplýsingar
um líf þurfamanna í Reykjavík á fyrstu áratugum 20. aldar. Heimildir um ævi þeirra
einstaklinga sem hér er fjallað um eru að mestu fengnar úr skrám og skýrslum
Fátækranefndar Reykjavíkur. I skránum má finna upplýsingar um styrki sem
þurfamenn hlutu, æviferilsskrár þeirra og aðsjónarskýrslur sem svo voru nefndarr
Fátæktarfulltrúar skráðu þær á heimilum til að rannsaka aðstæður fjölskyldna. I
skrám Fátækranefndar Reykjavíkur er sömuleiðis að finna bréf frá þurfamönnum
til yfirvalda og bréf til fátækrayfirvalda frá einkaaðilum og opinberum aðilum um
aðstæður hinna bágstöddu einstaklinga.
Líf þurfamanna í Reykjavík á 19. og 20. öld hefur verið rannsakað nokkuð.
Þar bera hæst verk Gísla Agústs Gunnlaugssonar, Ómagar og utangarðsfólk svo og
ritgerðir hans í bókinni Saga og samfélag. I bók Guðjóns Friðrikssonar um sögu
Reykjavíkur er einnig fjallað nokkuð um húsnæðismál og félagslega aðstoð við
þurfamenn á fyrstu áratugum 20. aldar.3
Með því að rannsaka h'f Ásgeirs, Friðriks og Guðmundar má verða ýmsu vísari
um þau félagslegu úrræði sem buðust þurfahngum, hvernig þeim var beitt, upphæð
bóta og hvaða áhrif bæturnar höfðu á h'f styrkþega. Til að varpa ljósi á aðstæður
þeirra verður fyrst fjallað almennt um aðstæður fátældinga í Reykjavík og viðhorf
Islendinga til þurfamanna og fátæktar á öðrum og þriðja áratugnum.
1 Rannsókn á högum þeirra lýkur árið 1933 þar sem yngri gögn frá Fátækranefnd Reykjavíkur eru lokuð
almenningi samkvæmt lögum um persónuvernd.
2 I skrám Fátæktarnefndar eru styrkir til þurfamanna taldir upp, ástæður þess að styrkir væru veittir
og hvar þeir bjuggu.
3 Gísli Ágúst Gunnlaugsson, Ómagarog utangarðsfólk. Fátakramál Keykjavtkur 1786-1907 (Reykjavík 1982),
Gísli Ágúst Gunnlaugsson, Saga og samfélag (Reykjavík 1997)
og Guðjón Friðriksson, Saga Kej/yavíkur. Bœrinn vaknar 1870-1940 (Reykjavík 1991—1994).
60