Sagnir - 01.06.2016, Blaðsíða 249

tíð frá öllum hliðum, í ljósi nýjustu rannsókna.16
Meint misnotkun sögunnar í heimi viðskipta og atvinnulífs getur einnig birst í
lofræðum um fyrirtæki og forsvarsmenn þeirra. Þá verður til „hrein minnismerkja-
sagnfræði“ eins og Guðmundur Jónsson komst eitt sinn að orði. Sagnaritarinn
verður „eins og málpípa verkkaupa í stað þess að halda fjarlægð og vinna faglega
sitt verk“.17 Hér má velta vöngum yfir því hvernig sagnfræðingar ættu að taka
óskum verkkaupa eða valdhafa af þessu tagi um söguskrif. Ættu þeir að hafna þeim
með öllu eða reyna að takast á við vandann? Geta þeir orðið við óskum um glæsta
sögu en sagt líka frá því sem miður fór, kannski undir rós? Sem betur fer virðast
margir Islendingar orðnir afhuga lofrullum þar sem söguhetjur eru hafnar upp til
skýjanna. Þannig rit þykja ekki trúverðug og þá er til lítils unnið.
Alþýðleg sagnfræði
Háskólagreinin sagnfræði eins og hún þekkist um okkar daga mótaðist á nítjándu
öld. Um leið varð til nær sjálkrafa skiptingin í akademíska og alþýðlega sagnfræði.
Sagnfræði er „vísindi“, sagði J. B. Bury við Cambridge-háskóla í upphafi síðustu
aldar og hafnaði því að hana skyldi telja til bókmennta. Því mótmælti meðal
annarra G. M. Trevelyan, sá vinsæli sagnfræðingur og rithöfúndur, og harmaði að
sagnfræðin væri að einangrast innan veggja háskólanna í stað þess að höfða til alls
almennings.18
Báðir höfðu sitthvað til síns máls en ágreiningurinn leystist ekki og stendur enn.
A mtjándu öld gátu akademískir sagnfræðingar hæglega bent á brotalamir í verkum
hinna alþýðlegu; þeir þaulkönnuðu ekki heimildir, gerðu sig seka um mýmargar
villur og þar fram eftir götunum.19 Nú um stundir má gjarnan heyra viðlíka gagnrýni
innan háskólasamfélagsins. Því er þá til dæmis haldið fram að þeir sem skrifi fyrir
almenning einblíni á frásögnina en hirði h'tt um greiningu, og leggi ofuráherslu á
einstaldinga og áhrif þeirra í stað þess að reyna að átta sig á samfélagslegum öflum
sem móti rás viðburða.20 Þar að auki sé tilgangurinn einatt að selja verkið og því
sé hætt við ýkjum og jafnvel ósannindum. Þannig er fræðimaðurinn á varðbergi,
vitandi betur.
16 Fyrir umræður um þetta sjá t.d. stuttar athugasemdir hér: Helgi Þorláksson, „Sagnfræðin í heimi
menningararfs og minninga,“ einkum 323. Agnes Stefánsdóttir og Kristín Huld Sigurðardóttir,
„Fornleifar og eftirh'kingar“. Benedikt Eyþórsson og Hrafnkell Lárusson, Þriðja íslenska söguþingið
18.-21. maí2006 (Reykjavík 2007), 103-107, einkum 104.
17 Eggert Þór Aðalsteinsson, „Sagnfræðin er ekki lengur „neftóbaksfræði“! Rætt við Guðmund Jónsson
um íslenska sagnfræði, kennslumál og hagsögu,“ Sagnir 20 (1999), 44-47, hér 45. Sjá einnig
18 Sjá t.d.: J. W. Burrow, A History of Histories: Epics, Ckronicles, Romances and Inquiriesfrom
Herodotus and Thugdides to the Tmntieth Century (London 2007), 471-477.
19 Sjá t.d.: Gooch, History and Historians, 215-216, 317, 444-445.
20 Sjá t.d. skoðanir fjölmargra sagnfræðinga hér: Donald A. Yerxa (ritstj.), Recent Themes on Historians and the
Tublic. Historians in Conversation (Columbia, SC 2009), t.d. 44, 70, og 91.
Sjá einnig: Gordon Wood, „In Defense of Academic History Writing“, Perspectives on History, apríl 2010,
http:/ / www.historians.org/perspectives/issues/2010/1004/1004artl .cfm.
249