Sagnir - 01.06.2016, Qupperneq 303

lesendur á marga vegu, en verður á köflum eilítið of alþýðulegur, s.s. þegar segir
af fyrirhugaðri árás Breta á Kaupmannahöfn árið 1801, „Nú lágu Danir í því“ (bls.
93) eða þegar rætt er um dómsmál um stöðu og eign yfir Hans Jónatan sama ár
og lagalega þýðingu skjala: „Orð krónprinsins, starfandi konungs, hljóta að vega
þyngra en fullyrðingar Henriettu Cathrinar, fjandinn hafi það“ (bls. 97).
Heilt yfir virðist texta bókarinnar ætlað að koma efninu vel til skila hjá almennum
lesendum. Nákvæmar lýsingar, sem hafa afskaplega litla þýðingu í hugum lesenda,
eru þó til óþurftar. Dæmi um þetta eru t.d. upptalin öll heimilisföngSchimmelmann-
fjölskyldunnar á St. Croix efdr að hafa flutt frá plantekrunni Constitutional Hill;
„Hospital Street 12, Queen’s Street 15, Church Street 13 og Strand Street 33“ (bls.
29) og þá er ekki gott að segja hversu mikið gagn lesendur hafa af því að vita að
bein Hans Gram, sem líklega var faðir Hans Jónatans, hafi verið flutt úr St. Marks-
grafreitnum í New York yfir í Green-Wood-kirkjugarðinn í Brooklyn, þar sem bein
hans hvíla í „grafreit 4052 á svæði nr. 20“ (bls. 180-181).
Helsti galli bókarinnar er hve rýr hún er af frumheimildum. Á ýmsum stöðum
er stuðst við samd'mafrásagnir til að fá innsýn einstaklinga í nýlendusamfélög 18.
og 19. aldar. Hvað varðar St. Croix er aðallega notast við frásagnir Þjóðverjans
Christian Oldendrop og Hans West landstjóra, en um Islandsár Hans Jónatans eru
endurminningar Gyðu Thorlacius notaðar sem og ferðabók Ebenezer Henderson
og lýsingar landmælingamannsins Hans Frisak. Þetta er allt góðra gjalda vert, þar
sem þau þrjú síðastnefndu hittu Hans Jónatan á sínum ferðum, en dugar ekki til að
draga fram skarpa mynd af aðalsögupersónunni. Afar fátt er nýtt frá Hans sjálfum
— og er svo sem ekki úr miklu að moða — en um frásögn Gyðu Thorlacius af
samskiptum sínum við Hans Jónatan segir að hún verði að „teljast áreiðanlegasta
heimildin um komu hans til landsins“ (bls. 147). Helstu frumheimildir sem nýttar
eru í bókinni eru þó án efa um dómsmálið í Danmörku árið 1801, þ.e. dómsmál
Henriettu Schimmelmann gegn Hans Jónatan. Dómsmálið gefúr haldgóðar
upplýsingar um ford'ð Hans Jónatans á St. Croix og baráttu hans fyrir frelsi, en það
má auðvitað um það deila hvaða ályktanir hægt sé að draga af því um persónurnar
sem í hlut áttu, auk þess sem það segir ekkert um framd'ð Hans Jónatans á íslandi.
Þar hefði þurft að leita efdr fleiri heimildum, en tiltæk hreppsgögn og skjöl úr
sýsluskjalasafni Suður-Múlasýslu eru nýtt fremur yfirborðslega.
Höfundur hefði hugsanlega getað nýtt sér efni vitnisburðar frá Hans Jónatan
sjálfum, þegar hann var yfirheyrður af sýslumanni Suður-Múlasýslu í júm' 1815
um framferði og öhoin manns við manntalsþing nokkrum árum áður, en þar sagði
Hans Jónatan að hann sem undirstýrimaður á Skarven hefði sedð yfir manninum
eftir að hann hafði verið handsamaður og fluttur um borð í skipið. (Þjóðskjalasafn
Islands, Sýslumaður og bæjarfógeti Eskifirði, EA4/2, dóma- og þingbók Suður-
Múlasýslu 1807-1819, bls. 275).
Hér þarf auðvitað að leggja sig dálítið eftir því að finna efnið. Vitnisburðir í
dóma- og þingbókum sýslumanna eru ekki auðfinnanlegir, nema búið sé að efnis-
skrá heimildirnar. Hér er fyrst og fremst bent á að hæglega hefði verið hægt að nýta
frekar skjöl er varða verslunina á Djúpavogi og þátt Hans Jónatans í henni, enda
303