Sagnir - 01.06.2016, Blaðsíða 302

150 þar sem gert er því skóna að lofthræðsla hafi hvorki einkennt Hans Jónatan né
afkomendur hans.
Kaflinn um afkomendurna er mjög fróðlegur. Hann gefur ýmislegt til kynna
um túlkanir afkomenda um forföður sinn og þar með sjálfsmyndasköpun hópsins.
Þetta birtist á ýmsa vegu í bókinni, s.s. hvernig Djúpivogur fékk á sig nafngiftina
Kongó og hvernig viðbrögð sumra afkomenda eru þegar þeir eru tengdir við þekkta
stjórnmálamenn Islandssögunnar (bls. 200). Það sýnir okkur bersýnilega hvernig
sjálfsmyndasköpun er ekki aðeins menningarleg afstaða, heldur einnig pólitísk.
Höfundur dregur þá ályktun að nafngiftin Kongó sé seinni tíma tilbúningur og
sprottin upp úr kynþáttahyggjunni, sem er nokkuð sannfærandi niðurstaða. Þessi
umfjöllun um fjölskyldu og afkomendur hefði þó hugsanlega getað verið efni í
annars konar verkefni, en þarna er valin sú leið að taka ævi Hans Jónatans frá
fæðingu móður sinnar til ættarmóts afkomenda rúmlega tvö hundruð árum síðar.
Uppsetning bókarinnar minnir því mikið á uppsetningu danska blaðamannsins og
rithöfundarins Alex Frank Larsens á kafla um Hans Jónatan í bókinni Slavernes Slœgt
frá 2008, en samnefnd heimildamynd varð kveikjan að bókinni sem hér um ræðir
(bls. 10).
Texti bókarinnar er þægilegur aflestrar, en sagan virðist skrifuð fyrir hinn almenna
lesanda, ef svo má að orði komast. Fyrir vikið eru 18. aldar heimildir og munir
borin saman við hluti sem lesendur ættu að þekkja úr nútímanum. Skýrslur yfir
þræla eru t.d. kölluð „excel-skjöl átjándu aldar“ (bls. 14-15) og húsbóndastól á St.
Croix er líkt við La-Z-Boy hægindastól (bls. 19-20). Þessar h'kingar segja frekar lítið
um skjöl og heimildir, nema að þrælaskýrslur 18. aldar séu einfaldlega dálkaskiptar
upplýsingar. Enda er óvíst að hinn almenni lesandi hafi áhuga á aðferðafræðilegum
vangaveltum um heimildir. Frásögninni er því ætlað að draga upp einfalda og
skiljanlega mynd af efniviðnum, en fyrir vikið verður dýptin ekld mikil. Vinna
þrælanna á piantekrunum er t.d. kölluð „fyrstu færibönd iðnsögunnar“ (bls. 65)
og mylluturni sykurreyrsverksmiðjunnar er h'kt við „úrelta framleiðsluhætti ... eins
og hvalveiðistöð og síldarbræðsla á norðurslóðum“ (bls. 35). Samanburður við
kunnugleg atriði úr samtímanum er algengt stílbragð á útskýringum á sögulegri
fortíð sem fáir lesendur hafa kynnt sér. Hættan er hins vegar að efnið verður ansi
laust í reipunum og höfundur freistast til að færa í stflinn þar sem tengingar verða
heldur langsóttar. Dæmi um þetta er frásögn af Jacob Schimmelmann, sem kemur
annars ekkert við sögu í h'fi Hans Jónatans en er stuttlega getið fyrir að hafa þýtt
Snorra-Eddu á þýsku (bls. 67). Nokkur svipuð dæmi eru frásagnir af einstaldingum
sem ber á góma, án þess að þeir tengist sögu Hans Jónatans með beinum hætti (bls.
118-120).
Höfundur gefur lesendum gjarnan færi á að láta hugann reika, sérstaklega þegar
spurningar eru settar upp í texta án þess að reynt sé að svara þeim. Lesendur kunna
því að finnast þeir fylgja sögunni mjög náið þar sem höfundur tekur þá með í
ferðalag um skjalasöfn erlendis og ýmsa staði sögunnar á St. Croix, Danmörku og
við Djúpavog (bls. 49-51, 80, 139, 165). Að þessu leyti stígur höfundur óhikað inn
í verkið og tengist viðfangsefninu „sterkum böndum“ (bls. 10). Textinn fangar því
302