Sagnir - 01.06.2016, Síða 230

Abyrgð og uppgjör voru þema þeirra mótmæla sem efnt var til eftir fall stóru
viðskiptabankanna þriggja, þegar ljóst var að mörg af stærstu fyrirtækjum
landsins væru á leið í gjaldþrot og afleiðingarnar fyrir efnahag landsins og
mannlíf mikil.
Stjórnvöld hafa beitt sér fyrir leiðum til að rannsaka bankahrunið. Rannsóknar-
nefnd Alþingis var stofnuð til að yfirheyra fólk og meta gögn til að skýra aðdrag-
anda og orsakir hrunsins. Embætti sérstaks saksóknara var stofnað til að rannsaka
og ákæra í málum þar sem grunur lék á að lögbrot hefðu verið framin í rekstri
bankanna. Landsdómur var kaUaður saman í fyrsta sinn til að rétta yfir Geir H-
Haarde, fyrrverandi forsætisráðherra, sem sætti ákæru um að hafa vanrækt skyldur
sínar í aðdraganda falls bankanna. Afraksturinn hefur orðið sá að stofnanir a
vegum stjórnvalda hafa skýrt hvað gerðist og útdeilt ábyrgð. Þeir sem hafa verið
lýstir ábyrgir hafa þó ekki þar með samþykkt þá skilgreiningu, hvorki í dómsmálum
né þegar kom að niðurstöðum rannsóknarnefnda Alþingis.
Réttarhöldin yfir Geir voru söguleg, þrátt fyrir að lcveðið hefði verið á um lands-
dóm þegar í stjórnskipunarlögum 1915 var dómstóllinn ekki kallaður saman fyrr en
árið 2011 þegar Geir var ákærður. Honum var gefið að sök í ákæru að hafa vanrækt
starfsskyldur sínar, með því að bregðast ekki við hættumerkjum í hagkerfinu og
með því að hafa ekki haft frumkvæði að því að minnka bankakerfið og fylgja þvi
eftir að Icesave-reikningarnir yrðu fluttir í dótturfélag Landsbankans, auk þess að
boða ekki til funda í ríkisstjórn um stöðu efnahagsmála. Hann var að lokum sýkn-
aður af ákæruliðum sem sneru að Icesave og því að minnka bankakerfið en sak-
felldur fyrir að boða ekki til ríkisstjórnarfunda. Öðrum ákæruliðum var vísað fra
áður en aðalmeðferð hófst.1
Markmiðið með þessari grein er tvíþætt; að skoða hvernig vitni í landsdómi mátu
ábyrgð vegna falls bankanna og hvort þau teldu sig sjálf eða einhverja aðra bera þa
ábyrgð. I framhaldi af því verður metið hvort landsdómur hafi með einhverjum
hætti getað þjónað sem sannleiks- og sáttanefnd þar sem aðalleikarar í viðskiptum
og stjórnmálum gætu sjálfir sagst bera ábyrgð. Rannsóknarspurningarnar þrjár sem
ég legg upp með eru: Hvernig lýstu vitni í landsdómi ábyrgð á hruninu? Töldu
þau einhvern hluta ábyrgðarinnar á hruninu liggja hjá sér eða beindu þau sök að
öðrum? Nýttíst landsdómur að einhverju leyti sem sannleiks- og sáttanefnd þar
sem einstaklingar gætu játað eigin ábyrgð?
Skýrslugjafir stjórnenda stóru bankanna þriggja og stjórnmálamanna fyrir lands-
dómi eru undirstaða þeirra heimilda sem stuðst verður við. Upptökur af þeim
eru geymdar á vef landsdóms og á þeim byggt. Megináherslan er á afstöðu æðstu
stjórnenda bankanna en skýrslugjöf stjórnmálamanna verður skoðuð tíl saman-
burðar. Hér verður horft framhjá því sem fram kom í orðum forsætisráðherra
sjálfs. Það er vegna þess að - óhkt öðrum sem komu fyrir dóminn - var hann
ákærður og áttí fangelsisdóm eða sekt yfir höfði sér yrði hann sekur fundinn. Til
1 Vef. Dómur landsdóms í máli Alþingis gegn Geir H. Haarde, 23. apríl 2012,
http://landsd0mur.is/media/skyrslur/nr.-3-2011-Domur-a-vef.pdf. Sótt 9. júní 2015.
, 230