Sagnir - 01.06.2016, Blaðsíða 269

leiðir eru verstar? Hverjar eru leyfilegar og hverjar eru bannaðar? Þetta eru allt
álitaspurningar sem ekkert einfalt svar er við og margir hafa skoðanir á. Aður en rætt
er frekar um miðlunarleiðir skal litið nánar til sambúðar sagnfræði og skáldskapar.
Umdeild sambúð
Tengsl sagnfræði og skáldskapar hafa verið til staðar frá á tímum Forn-Grikkja
en þá voru mörkin frekar óljós og hélst staðan þannig uns nútímasagnfræði varð
til á 19. öld. Þá fór gjáin að breikka en það var þar með ekki sagt að mörkin
hafi orðið fullkomlega skýr enda eru þau enn umdeild. Bylgja póstmódernisma
blés miklum, endurnýjuðum krafti í þessa umræðu í lok 20. aldar á Islandi en til
marks um eru fjölmargar greinar um þessi mál sem skrifaðar voru á 10. áratugnum
og er meðal annars vitnað til hér. Einnig spruttu upp nokkrar deilur árið 1990
þegar bókmenntaverðlaun íslenskra bókaútgefanda voru veitt í fyrsta sinn en þar
var flokkur fýrir athyglisverðustu bækurnar. Á meðal þeirra tíu úmefndu voru tvö
sagnfræðirit og menn voru ekki sammála um hvort rétdætanlegt væri að blanda
saman skáldverki og sagnfræðirid á þennan hátt.5
Deilan virðist ekki snúast um hvort mörkin milli sagnfræði og skáldskapar séu
til eða ekki, heldur hvar þau liggja. Halldór Guðmundsson bókmenntafræðingur
sagði árið 1990 að sagnfræðin hafi verið að færa sig í átt að bókmenntum og
skáldskap seinustu ár í þeim tilgangi að nálgast viðfangsefni sitt betur. Þá hafa
sumir sagnfræðingar nýtt sér aðferðir skáldskaparins og skrifað í skáldlegum
stíl og finnst Halldóri engin ástæða til að kvarta yfir því frekar en þegar skáld
nýta sér sagnfræðina. Hann telur að það muni ekki þurrka út mörk sagnfræði og
skáldskapar því að „þótt mörkin séu víða óglögg, og engin ástæða til að hafa alltof
miklar áhyggjur af landamæravörslu, eru sagnfræði og skáldskapur engu að síður
tvö ríki, hvort með sinn tilverurétt.“6 7 Æðruleysi Halldórs tengist umfjöllun hans
um sjónarhorn lesandans. Þegar einhver les sagnfræðiverk verður hann að gera ráð
fyrir því að höfundur þess miðli honum sannleika sem hann getur leitt líkur að. Það
gildir hins vegar ekki um bókmenndr því að þar gerir lesandinn ekki ráð fýrir að
höfundur segi sannleika frekar en hann vill því að hann hefúr sérstakt skáldaleyfi
sem sagnfræðingur hefur ekki. Forsendurnar eru því ólíkar. Hann bendir á að þótt
sagnfræðin daðri við skáldskapinn þá munu ávallt vera til mörk þar sem hún hætdr
að vera sagnfræði og verður skáldskapur, það sé þegar tilgangur hennar er ekki
lengur að miðla fróðleik og því sem sannast er vitað. Hér beinast spjótin aftur að
tilgangi sagnfræðinnar: að komast að og miðla sannleikanum um liðna tíð. I ljósi
orða Halldórs virðast mörkin liggja þarna; þegar sagnfræðin þjónar ekki lengur
þessum tilgangi hefur hún sdgið yfir á land skáldskaparins.
Sveinbjörn Rafnsson sagnfræðingur er á svipuðu máli en tekur nokkuð dýpra
í árinni. Hann segir að sagnfræðiverk hætd að vera sagnfræði þegar slegið er af
5 „Sagnfræði. Listgrein eða vísindi?“, NJ saga 4 (1990), bls. 82-90.
6 Halldór Guðmundsson, „Sagnfræðin og sérstaða skáldskaparins“, Ný saga 1 (1990), bls. 83-84.
7 Sama heimild, bls. 83-84.
269