Sagnir - 01.06.2016, Page 37
utlendingar ætlist til af þeim og líti svo á að það sé hluti af því sem þeir séu.
Þannig móti m.ö.o. ímyndin sjálfsmyndina.2 íslenskir fræðimenn hafa einmitt sýnt
fram á að áhugi erlendra aðila hefur mótað þá þætti sem þykja ríkjandi einkenni
þjóðarinnar. Guðmundur Hálfdanarson sagnfræðingur hefur t.d. bent á að áhugi
Dana á íslenskum fornbókmenntum og íslenskri tungu, sem uppruna sinnar eigin
menningar, hafi haft umtalsverð áhrif á að þessir menningarþættir urðu ein aðal-
röksemdin fyrir pólitísku sjálfstæði Islendinga. Áhuginn hafi jafnframt valdið því
að þessir þættir skipa veglegan sess í þjóðernissjálfsmyndinni.3 Sömuleiðis hefur
Tinna Grétarsdóttir mannfræðingur haldið því fram að vægi náttúrunnar í sjálfs-
ruynd Islendinga aukist í takt við vaxandi áhuga údendinga á henni.4
Það er einmitt þetta samspil ímynda og sjálfsmynda sem segir mikið til um þau
áhrif sem údendingar hafa á sjálfsmynd Islendinga. Þá er gjarnan talað um að sá
sern að glápir hafi vald yfir þeim sem að glápt er á. Þótt ímyndunum sé beint út á
^rð hafi Islendingar einnig aðgang að þeim, verði fyrir áhrifum af þeim og fari að
Setja á svið það sem hinn valdameiri áhorfandi vill sjá.5 Hugmyndin um þetta ferli
hyggist á ákveðinni tvíhyggju þar sem að athygli valdameiri utanaðkomandi aðila
m°d sjálfsmynd þess sem athyglin beinist að. Sá getur aftur á mód verið marg-
hrodnn og samansettur af mörgum mismunandi hópum sem hafa ólíkan aðgang
að valdi en það flækir myndina óneitanlega. Með þessu er m.a. áttí við það þegar
farið var að nota félagslega stöðu jaðarsettra og undirskipaðra hópa til að skapa
jakvæða ímynd af íslandi sem mig langar til að skoða nánar hér.
A síðasta áratug eða svo hafa údendingar farið að sýna Islandi áhuga sem einhvers
honar jafnréttisparadís. T.a.m. birtí breska dagblaðið The Guardian grein þann 18.
maí 2008 undir títlinum „No wonder Iceland has the happiest people on earth“
en þar var þallað um ísland sem eins konar fyrirmyndarland í jafnréttísmálum þar
Sern að konur byggju svo mikið kvenfrelsi að því fylgdu lítil sem engin vandamál
fyrir þær að vera einstæðar með þrjú börn.6 Nýjasta útspilið er svo ímyndin af
hinsegin fyrirmyndarlandinu íslandi sem að hefur orðið sífellt meira áberandi eftír
að Jóhanna Sigurðardóttir varð fyrsta lesbían, svo vitað sé, til að verða forsætis-
raðherra árið 2009 og íslendingar öðluðust rétt til hjónabands án tillits til kynja-
Samsetningarinnar sambandsins árið 2010.
Þetta er afar áhugaverð þróun því að í þess konar ímyndarsköpun felst ákveðið
2 Þorgerður Þorvaldsdóttir, „„Hreinlegur uppruni/upprunalegur hreinleiki““, 2. islenska söguþingid
30- tnai— l.júni2002. Ráðstefnurit II. Erla Hulda Halldórsdóttir ritstjóri. (Reykjavík 2002), bls. 417-424;
Scott MacKenzie, „Mimetic Nationhood. Ethnography and the national“, Cinema and Nation.
^ette Hjort og Scott MacKenzie ritstjórar. 2. prentun. (London 2002), bls. 241-259.
3 Guðmundur Hálfdanarson, íslenskaþjóðríkið, uppruni og endimörk. (Reykjavík 2001), bls. 199.
4 Tinna Grétarsdóttir, „Sýndarsýningin ísland“, 2. íslenska sóguþingið 30. mai- l.júní2002. Ráðstefnurit II.
Erla Hulda Halldórsdóttir ritstjóri. (Reykjavík 2002), bls. 398.
^ Michel Foucault, Discipline and Punisb. Tbe Birth of the Prison, 2. prentun (London 1991),
bls- 135-169,195-228.
^ ^ef John Carlin, „No wonder Iceland has the happiest people on earth“, The Guardian 18. maí 2009,
http://www.theguardian.com/world/2008/may/18/iceland. Sótt 18. jan. 2014.
37