Sagnir - 01.06.2016, Blaðsíða 250

Akademísk sagnfræði
Rauði þráðurinn hér hefur einmitt verið sá að sagnfræðingar geti verið í eins konar
eftirlitshlutverki. Þeir bendi á misnotkun sögunnar af hálfu stjórnmálamanna,
forystufólks í atvinnulífi eða sagnaritara sem ástundi óvönduð vinnubrögð. Þetta
geta sagnfræðingar þá væntanlega gegnt í krafti sinnar sérfræðiþekkingar sem felist
meðal annars í að vega og meta heimildir og gæta hlutlægni í hvívetna. Þar að
auki eiga þeir aðeins að vera bundnir eigin sannfæringu og skulu í starfi sínu — svo
vitnað sé í siðareglur Sagnfræðingafélags Islands — „leggja áherslu á að hafa það
sem sannara reynist, óháð tengslum þeirra við opinberar stofnanir, samtök (t.d.
stjórnmálaflokka), fyrirtæki og einstaklinga, þar á meðal starfssystkini“.21
En eru sagnfræðingarnir þá yfir hættuna á misnotkun hafnir? Og hver á að gæta
varðmannanna? I fyrsta lagi er vitaskuld ekki sjálfsagt að sagnfræðingar fari eftir eigin
siðareglum og auðvitað eru þeir eins og aðrir litaðir af eigin samfélagi, tíðaranda,
fordómum og fleiru sem gerir fullkomna hlutlægni ómögulega þótt viðleitnin sé
æskileg en það er önnur saga sem eklti verður farið nánar út í hér. I annan stað
vantar ekki að fólk, sem fræðingarnir hafa beint spjómm sínum að, grípi til varna.
Þannig sagði Davíð Oddsson í Reykjavíkurbréfi Morgunblaösins að því miður hefði
smndum borið á því hér á landi „að hafa sem flest úr fornum fróðleik í flimtingum“
og „draga allt í efa af nokkru oflæti“.22 Einnig má minnast þess að þegar Olafúr
Ragnar Grímsson hampaði hinni víðförlu Guðríði Þorbjarnardótmr sem trúboða
og merkasta kvenlandkönnuði mannkynssögunnar sögðu sérfróðir sagnfræðingar
að margt væri nú málum blandið í þeim efnum, hvert hún hefði farið, hvers vegna
og jafnvel hvort hún hefði verið til. Þannig efahyggja og gagnrýni varð að nöldri og
neikvæðni í eyrum sumra. „Er ekki soldið sagnfræðilegt oflæti í gangi?“ sagði einn
gesmrinn á fésbókarsíðu Guðmundar Magnússonar sagnfræðings: „.... Saga er ekki
einkaeign þeirra sem hafa BA-gráðu eða meira í sagnfræði.“23
A sama hátt er vert að minnast umdeildrar skýrslu um „ímynd Islands“ sem birt
var vorið 2008. Sagnfræðingar gagnmndu þjóðerniskennda og gamaldags sýn á sögu
landsins sem þar birtist. Skýrsluhöfundar, forkólfar í íslensku atvinnulífi, gám hins
vegar hæglega sagt sér til varnar að þeir hefðu aðeins verið að endurvarpa skoðantr
rýnihópa, venjulegs fólks á Islandi sem tryði þeirri söguskoðun að „frelsisþrá og
athafnagleði [hefði] fylgt Islendingum allt frá landnámi“, og sjálfstæðisbarátta
þeirra lýsti „frelsisþrá lítillar þjóðar sem þrátt fyrir smæð og örbirgð tókst að
vinna frelsi sitt“.24 Eg minnist þess að ég vann við Háskólann í Reykjavík þegar
21 „Codex Ethicus - Sagnfræðingafélags íslands“, http://www.sagnfraedingafelag.net/sidareglur/
22 „Frjálslega farið í sakirnar“, MorgunblaðiÖ 25. sept. 2011 (Reykjavíkurbréf).
23 „Góð sagnfræði og slæm.“ Guðmundur Magnússon á Gammabreku, póstlista Sagnfræðingafélags Islands,
25. febrúar 2011,13:44, http://listar.hi.is/mailman/private/gammabrekka/2011-February/004809.html.
24 ímynd Islands. Styrkur, staða og stefna, http://www.forsaedsraduneyti.is/media/Skyrslur/
Forsaetisr_arsskyrsla_END2.pdf. Sjá einnig: „Imynd íslands - bréf til forsætisráðherra“. Bréf stjórnar
Sagnfræðingafélags Islands til Geirs H. Haarde forsætisráðherra, http://www.sagnfraedingafelag.net
/2008/06/12/11.34.26/, 12. júní 2008. Auður Ava Ólafsdóttir, „ímynd íslands, sagan, menningararfurinn og
hin ýmsu sjálf Islendingsins. Þjóðarsál íslenskrar samtímamyndlistar.“ Saga 46:2 (2008), 56-85.
250