Sagnir - 01.06.2016, Blaðsíða 260

Þótt mér þyki sjálfsagt að sagnfræðin hafi eitthvert samfélagslegt markmið
þarf það hins vegar ekki að vera eina markmið sagnfræðinga eða markmið
allra sagnfræðiverka. Ein áleitnasta spurning sagnfræðinnar ætti þó að
snúast um það hvernig sagnfræði geti haft áhrif í samfélaginu, í víðum skilningi.
Tvennt finnst mér skipta mestu máli í þessu samhengi. I fyrsta lagi að tilgangur
sagnfræðinnar sé að skilja samtímann og skýra hann. Að setja atburði og málefni
samtímans í samhengi við fortíðina, að greina sögulegar þróanir, orsakasamhengi
og tengja á einhvern hátt veruleika fortíðar við veruleika samtímans. I öðru lagi að
sagnfræðin sé gagnrýnin og spyrjandi. Sérstaklega að hún sé gagnrýnin á ráðandi
söguskoðun, ráðandi viðhorf, gildi og viðmið samfélagsins. En til þess að sagn-
fræðin geti þjónað samfélagslegu hlutverki verður að eiga sér stað samtal milli sagn-
fræðinga, eða þeirra sem miðla sögu eða sagnfræði, og samfélagsins. Ef ædunin er
að afbyggja eða gagnrýna ráðandi viðmið þá hlýtur að vera æskilegt að sú gagnrýni
nái eyrum þeirra sem þekkja aðeins ráðandi söguskoðun, og hafi áhrif á þann hóp.
Eg æda ekki að dæma sagnfræðinga of harkalega í þessu samhengi en mér virðist
þetta takmark ekki hafa tekist nægilega vel. Ráðamenn á Islandi halda t.d. enn á
lofti sömu gömlu söguskoðuninni um dugmikla víkinga, erlent yfirvald sem dró
kraft úr þjóðinni um aldaraðir o.s.frv, þrátt fyrir að þessi söguskoðun hafi verið
harðlega gagnrýnd, endurskoðuð og afbyggð af íslenskum sagnfræðingum síðan á
sjöunda áratug síðustu aldar.1 Miðlun akademískrar sagnfræði virðist því hafa verið
ábótavant síðustu árin og áratugina. Ymsar ástæður eru eflaust fyrir því og voru
margar þeirra raktar í námskeiðinu. Þar má nefna h'tinn áhuga almennings á sagn-
fræði, einangrun fræðasamfélagsins, takmarkaða þátttöku fræðifólks í opinberri
umræðu, tímaskort, fjárskort og að mörgu leyti erfitt starfsumhverfi sagnfræðinga
o.s.frv. Er niðurstaðan þá sú að ekki sé hægt að miðla gagnrýnni, oft og tíðum
flókinni eða margslunginni sögu til almennings? Eg vona ekki.
Hér á eftir mun ég fjalla um poppkúltúr í samhengi við það sem ég rakti hér
að ofan. Það er, samfélagslegt, gagnrýnið hlutverk sagnfræðinnar og svo miðlun
hennar til almennings. Eg mun tala um hip-hop tónlist og satiríska fréttatíma 1
bandarísku sjónvarpi sem eiga það sameiginlegt að fjalla um flókin, margslungin
málefni, stundum í sögulegu samhengi, og sem virðast oft og tíðum leiðinleg og
þurr á yfirborðinu, en hefur tekist að ná til stórs hóps áheyrenda. Þó að þessi
dægurmenning sé ekki sagnfræði né borin fram af sagnfræðingum langar mig til
að velta því fyrir mér hvernig hún miðlar samfélagslegri umræðu, eða umræðu
sambærilegri henni, og hvort að sagnfræðin geti lært eitthvað af henni.
Gagnrýnið hlutverk sagnfræðinnar
Sagnfræði getur þjónað margvíslegum tilgangi. Hún getur verið skemmtileg og
fræðandi, hún getur verið valdatæki ráðandi afla og notuð til að réttiæta ýmsar
misgóðar skoðanir. Eins og góð list þarf góð sagnfræði ekki endilega að hafa háleitt
1 Sjá t.d: Guðmundur Hálfdanarson, „íslensk söguendurskoðun", Saga 33:1 (1995), bls. 62-67 og Guðmundur
Jónsson, „Sagan og samtíminn. Ráðstefna um söguskoðun Islendinga“, Saga 33:1 (1995), bls. 55-56.
260