Sagnir - 01.06.2016, Síða 30
útbreiðslu. í bókinni sagðist Peerse vera að lýsa landi og lýð í ljóðaformi og þótd
margt benda dl að hann hefði komið til Islands; í orðum hans kunna að hafa
leynst nokkur sannleikskorn.14 Peerse sagði að á Islandi mætd sjá „fágæt undur“,
samsinnti Boorde um að smábörn væru gefin möglunarlaust, að hórdómur og
frillulífi væri algengt og að landsmenn væru ósköp hrokafullir. Hann sagði íslenska
karlmenn vera kraftalega á velli en virdst hrylla við að þeir kysstust á munninn
er þeir hittust á förnum vegi. Ekki fannst honum mikið til fæðuvals landsmanna
koma, drykkjuskapur væri mikill og hreinlæti ekki upp á marga fiska.15 Þorvaldur
Thoroddsen brást við og sagði auðséð að Peerse hefði aðeins umgengist „hinn
argasta sjóbúðaskríl“ sem hafi, auk þess að vera fátækur og sóðalegur, stundað það
að segja ýkjusögur og grobba sig af kvensemi sinni og drykkjuskap.16
Einhver illræmdasd höfundur rits um Island er án efa Dithmar Blefken, sem
gaf út bókina Islandia, sive populorum et mirabilium in ea insula reperiuntur accuratior
descriptio árið 1607. Ekki er mikið um Blefken þennan vitað en öndvert við Adam
Brimaklerk lýsd hann Islendingum sem guðlausum og hjátrúarfullum rumum sem
yrðu fjörgamlir. I raun minntu skrif hans á lýsingar villimannasamfélaga; siðavendni
landsmanna sagði hann lida sem enga og fæðuúrval allt hið torkennilegasta. Fátt
virðist benda til að Blefken hafi komið til íslands, en þó mun það ekki alveg
útilokað.17
Svo fór að Arngrímur Jónsson lærði sá sig knúinn til að bregðast við skrifum
Blefkens og reyndi eftir megni að leiðrétta rangfærslur hans. Æda má að það
hafi tekist að nokkru en hvergi nærri alveg, því að bók Blefkens mun hafa verið
uppistaða þekkingar erlendra manna á Islandi um 150 ára skeið.18 Fleiri sögur eru
til af heimsóknum erlendra manna til Islands á 16. og 17. öld, oftar en ekki í sama
furðusagnastílnum og fyrri ferðasögur.
Norræn menning hafði verið litin hornauga um aldir; samkvæmt hinni
hefðbundnu skoðun mun villimennska og ofstopi hafa ráðið ríkjum þar, meðan
listin og menningin átti vöggu sína syðra, við Miðjarðarhaf.19 A 17. öld tóku Evrópu-
menn að átta sig á að hver menningarheild væri einstök og ætti eigin uppruna,
siði og venjur. A þeirri átjándu mun orðræðan um þá sem bjuggu í norðrinu hafa
tekið stakkaskiptum. I yfirlitsritum varð viðhorf til norðursins jákvæðara, en þó
kvað iðulega við neikvæðari tón svo sem í skrifum Johanns Andersons, borgar-
stjóra Hamborgar í Nachrichten von Island.20 Daninn Niels Horrebovv brást við
14 Glöggt ergests augað - úrvalferðasagna um lsland, Sigurður Grímsson valdi kaflana og sá um útgáfuna
(Reykjavík 1946), bls. 21.
15 Sama heimild, bls. 21-27.
16 Þorvaldur Thoroddsen, Landfraðissaga íslands, bls. 137.
17 Sumarliði R. ísleifsson, ísland, framandi land, bls. 50.
18 Glöggt ergests augað, bls. 29.
19 Sumarliði R. ísleifsson, ísland, framandi land, bls.83.
20 Sumarliði R. Isleifsson, „Forestillingen om Norden“, bls. 37-38. Anderson lýsti
Islendingum sem lötum, eigingjörnum, slægum og svikulum villimönnum, sem svæfu andfætis
hverjir öðrum í illþefjandi híbýlum, auk þess sem þeir væru þjófóttir.
30