Sagnir - 01.06.2016, Blaðsíða 270
vísindalegum kröfum hennar og verkið fer að leyfa sér aðferðir skáldskapar og lista.
Hann stillir sagnfræði- og skáldverkum upp sem ákveðnum andstæðum sem útiloki
hvort annað og áh'tur þau ekki eiga landamæri að hvort öðru.8 Þórarinn Eldjárn,
rithöfundur og skáld, er á öðru máli, en hann telur það vera staðreynd að einhver
landamæri skilja á milli skálda og sagnfræðinga en að þau séu ekkert augljós eða skýr.
Vissulega er síðan misjafnt í báðum starfsgreinum hversu nærri menn eru þessum
landamærum. Sumir koma aldrei nálægt þeim, eins og þeir sagnfræðingar sem halda
sig eingöngu við staðreyndirnar og þau skáld sem skálda allt frá upphafi til enda. Loks
tilheyra sumir í báðum ríkjum og fara mjög nálægt landamærunum, sagnfræðingar
sem nýta sér skáldlegar aðferðir og leggja mikið upp úr frásögn og læsileika og
skáld sem nýta sér sagnfræðilega þekkingu og vinna með sögulegar heimildir.
Þórarinn telur muninn á þessum tveimur starfsstétmm felast í því að sagnfræðingar
leita trúverðugleika en skáld leita þess sem hann kallar ljúgverðugleika. Með því á
hann við að eitthvað sé þess verðugt að ljúga um, eins og eitthvað sögulegt efni, og
að það þurfi ekki að vera sagnfræðilega trúverðugt.9 Að sama skapi telur Þórunn
Erlu- og Valdimarsdóttir sagnfræðingur aðgreiningu þessara tveggja ríkja liggja í
því að skáldskapurinn megi bulla en fyrir sagnfræðinni sé sannleikurinn heilagur.10
Sagnfræðingurinn Gunnar Karlsson telur skyldu sagnfræðinnar að vera sanna og
trú öllum þekktum heimildum. Hann segir sagnfræði og skáldskap nágranna sem
eiga margt sameiginlegt en sérstaklega það að viðfangsefni þeirra séu alþýðleg
því „ef sagnfræðingar stefna að einhverju marki með iðju sinni er það ekkert
annað en að segja almenningi sögu, honum til fróðleiks og skemmtunar.“n Samt
segir hann síðar að saga fyrir almenning þurfi ekki endilega að vera skemmtileg,
þ.e.a.s. að hún þarf ekki að vera fyndin eða skrifuð á fallegu máli eða af mælsku.12
En ef segja á almenningi sögu þá verður hann að vilja hlusta á hana eða lesa.
Líklega nenna fæstir að lesa fræðilegt sagnfræðiverk sem inniheldur þurran og
óspennandi texta sem heldur sig einungis við staðreyndir. Sé farið á heimspekilegar
nótur má jafnvel spyrja hvort að sagnfræðiverkið hafi verið skrifað ef enginn
les það? Hvert svo sem svarið er við þessum vangaveltum virðist þessi leið
ekki henmg ef markmiðið er að miðla sagnfræðilegri þekkingu og sannleika.
Miðlunarleiðir
Fjölfarnasta leiðin sem sagnfræðingar fara sem fræðimenn til að miðla þekkingu
um liðna tíð, að undanskilinni kennslu, er líklegast að skrifa fræðibækur og -
greinar. Þau skrif geta verið það h'flaus, h'kt og hér hefur verið rætt um, þannig að
8 Sveinbjörn Rafnsson, „Vísindaleg sagnfræði og listir“, Nj saga 4 (1990), bls. 87-88.
9 Þórarinn Eldjárn, „Ljúgverðugleiki“, Hvað ersagnfraði? Ritstjórar Guðbrandur Benediktsson
og Guðni Th. Jóhannesson (Reykjavík 2008), bls. 7-13.
10 Þórunn Erlu- og Valdimarsdóttir, „Af landamærahéruðum Clio og bókmenntagyðjanna. Byggt á
hádegiserindi Sagnfræðingafélagsins, flutt í Þjóðminjasafni íslands 12. mars 2013“, TimaritMáls ogtnenningar2
(2013), bls. 58-69.
11 Gunnar Karlsson, „Vísindaleg list eða listræn vísindi“, Nj saga 4 (1990), bls. 85-86.
12 Sama heimild, bls. 85-86.
270