Skagfirðingabók - 01.01.2011, Síða 46

46
SKAGFIRÐINGABÓK
nákvæmlega. Bókin gefur kost á að
kynn ast Andrési Björnssyni betur en
annars staðar, lífsskoðunum hans, af-
stöðu til samtímans, trú hans, þeim
menningarlega jarðvegi sem hann er
sprottinn úr. Hugðarefnin, bókmennt-
irnar, koma hér við sögu, því hann
vefur í mál sitt tilvísunum í skáldskap,
gamlan og nýjan, innlendan og útlend-
an. Jafnt heimsfrægir spekingar sem
íslensk alþýðuskáld fyrri tíma eiga hér
sitt rúm. Og allt er þetta sett fram af
þeim næma stílsmekk sem Andrés var
gæddur, á fögru máli sem í senn er
auðugt og yfirlætislaust.
Tökum fáein dæmi úr þessum
ræðum. Viðfangsefnið er hér jafnan,
sem tilefnið gefur til kynna, tíminn
og „tímans börn“, manneskjan sjálf.
Hér talar maður sem stýrir fjölmiðli,
og það er eðli fjölmiðla að standa mitt
í straumröst tímans og bera boð hans
til allra sem eyru hafa að heyra og augu
að sjá. Í fyrstu hugleiðingunni víkur
Andrés að veldi fjölmiðlanna, og
verður ekki annað sagt en hér sé nokk-
uð spámannlega mælt:
Það er ekki aðeins boðskapur sá er
tækið flytur sem hefur áhrif á lesend-
ur, hlustendur eða áhorfendur, heldur
tækið sjálft og áhrif þess á einstakl-
inginn. Menn verða því blaðadýrk-
end ur, sjónvarpsdýrkendur eða jafn-
vel símadýrkendur, ekki aðeins vegna
efn isins sem þessi tæki flytja heldur
af því að þau orka misjafnlega á menn
eftir eðli þeirra og upplagi. (Töluð orð,
20).
Við myndum líklega fremur tala um
fíkla (narkómana) en dýrkendur nú á
dögum. En orðin um símadýrkendur
vísa fram til þess tíma sem nú er, þeg-
ar fólk virðist ekki geta gengið yfir
þröskuld eða spöl á gangstétt úti við
án þess að hafa síma í eyranu. Víðar í
hugleiðingum sínum talar Andrés um
fjölmiðla, stöðu þeirra og hlutverk,
enda var skipan þeirra mála mjög til
umræðu og í deiglunni þau ár sem
hann var útvarpsstjóri.
Andrés ræðir um tunguna, þá þol-
raun sem fyrir hana er lögð vegna er-
lendra áhrifa og gagntækra þjóðlífs-
breytinga. Hann hvetur til varðstöðu:
„Um hríð hafa erlendu áhrifin verið
allsterk,“ segir hann 1969, „og þá ber
að halda uppi sem sterkastri vörn fyrir
íslenskuna, en á hana má ekki halla, ef
ekki á illa að fara, eða hvaða gjald
mundum vér ekki greiða fyrir vora
eig in sál? Ef tungu vorri verður bjarg-
að óskemmdri yfir þröskuld nýrrar
ald ar, má henni enn verða langrar
frægðarsögu auðið, en leggjum við
það metnað vorn að sýna henni, og
ásamt henni öllum vorum þjóðarerfð-
um, ást og virðingu.“ (Töluð orð, 36-
37).
Þessi orð vega ekki minna nú en
þeg ar þau voru mælt. Og víst er hollt
að hugleiða orð Andrésar andspænis
öllu því háværa tali um frelsi sem sí-
fellt dynur í eyrum: „Það kann að
virðast þversögn, en frelsi er í bestu
merkingu það að menn leggi sjálf-
viljug ir hömlur á vissar tilfinningar
sínar svo að aðrir megi njóta frelsis.
Frelsið er fórn eigin frelsis fyrir aðra.
Að öðrum kosti er það aðeins hefnd-
argjöf. Án lögmálsins, án siðgæðis og
sjálfsafneitunar, er ekkert frelsi fyrir
einn né neinn, aðeins taumlaus ótti og
skelfing allra.“ (Töluð orð, 39).
Kristið trúarþel Andrésar kemur