Skagfirðingabók - 01.01.2011, Page 48

48
SKAGFIRÐINGABÓK
stund, þær eru sígildar hugleiðingar
og mannlífsmyndir úr smiðju viturs
manns.
Áramótin eru hávaðasamur tími í
þjóðfélaginu, voru það þegar Andrés
flutti ræður sínar og hafa orðið enn
frekar síðar. Það var því auðvitað svo
að ræður hans, sem krefjast athygli og
næðis, fóru fyrir ofan garð og neðan
hjá mörgum. Sumum fannst slíkar
hugleiðingar eiga betur heima á öðrum
tíma. Einnig heyrðust þær raddir að
það væri ekki í verkahring út-
varpsstjóra að flytja svona ræður,
„leik a landsföður“ á áramótum, eins
og tekið var til orða. Það er raunar
einkennilegt að halda því fram að það
sé einkaréttur manna sem ákveðnum
stöðum gegna að flytja þjóðinni
boðskap sinn og hugleiðingar um
hvert stefni í samfélaginu. Svo er auð-
vitað ekki, mestu skiptir að menn hafi
vald á þessu tjáningarformi. Það er
mála sannast að ræður flestra lands-
feðra og -mæðra á síðustu tímum
standa ræðum Andrésar langt að baki.
Áramótaræður Kristjáns Eldjárns
forseta Íslands koma hér einar til
samjöfnuðar, en þær eru aðgengilegar
á prenti í bókinni Hjá fólkinu í landinu,
1986.
Margir kunnu vel að meta áramóta-
hugleiðingar Andrésar Björnssonar og
fögnuðu því þegar hann tók þær sam-
an í bók. Um hana skrifuðu fjórir vel
dómbærir og orðsnjallir menn og bar
mat þeirra að sama brunni. Hér verða
tilfærðar nokkrar línur úr umsögnum
þeirra. – Þórarinn Þórarinsson ritar:
„Það er mikill fengur að áramótaræður
Andrésar Björnssonar eru komnar út á
prenti… Ég vissi að þær voru góðar,
fullar af margvíslegum fróðleik og
lífs speki, en ég hafði þó ekki gert mér
það ljóst að þær væru eins frábærar og
kom í ljós við lesturinn. Áramóta-
hugleiðingar Andrésar sóma sér við
hlið bestu rita sem til eru á íslensku.
Slíkum snillingshöndum fer hann um
„móðurmálið mitt góða, hið mjúka og
ríka.“ Fyrir þá sem vilja gerast góðir
ræðumenn eru áramótaræður Andrésar
hinn besti skóli. Þar er hvergi að finna
málalengingar né ofhlaðið orðalag.
Dregið er saman fjölbreytt efni,
fróðlegt og skemmtilegt. Jafnan kem-
ur svo í ljós öðru hvoru sterkur undir-
straumur, sem verður þó aldrei of
áleitinn.“ (NT 14. desember 1985).
Sigurjón Björnsson ritar: „Ræður
Andrésar eru ekki einhæfar, og endur-
tekningasamur er hann ekki. Engu að
síður eru þær allar bornar uppi af einni
meginhugsun, þróttmiklu stefi sem
hverfur ekki frá lesanda fyrr en
kveðjuorðin hafa verið sögð. Það er
umhyggja höfundar fyrir manninum,
gildi hans og velferð. Andrés er sannur
mannhyggjumaður. … Það er sem
Andrés Björnsson líti á mannlífið úr
nokkrum fjarska, spurulum augum og
af nokkrum kvíða. Hann ann mannlífi
án þess að láta blekkjast af ásýnd þess.
Hann horfir á víxlspor mannskepnunn-
ar án þess að hneykslast. Hann kann
vel að meta hagræði tæknilegra fram-
fara, en varar við að menn ánetjist
þeim. Hann horfir til æðri mæta, þess
sem varanlegra er. Sjálft manngildið
er honum ofar í huga. Hann er ekki
bjartsýnn á framtíð mannkyns, en ekki
heldur bölsýnn. Það er sem sú spurn-
ing sé honum ávallt efst í huga, ósögð
að vísu: Hvert er ferðinni heitið? ...
Ræða hans er aldrei hástemmd eða