Skagfirðingabók - 01.01.2011, Side 110

SKAGFIRÐINGABÓK
sældar er að kappkosta að ávinna sér
gott mannorð“,35 sögðu menn. Þetta
viðhorf speglast í gömlum málshátt­
um gagnvart þjónustunum. Dygg og
trygglynd þjónusta, sem sinnti verk­
um sínum af alúð og natni, var mikils
metin og þakkarverð. „Sú er þjónustan
best, sem fram kemur af dygðinni“.36
Sömuleiðis var sagt að „auðmjúk þjón­
usta öðlast góð laun“37 í samræmi við
þá skoðun fólks að auðmýkt ætti alltaf
að sýna við öll störf. Þó var einnig sagt
að „dyggva þjónustu launa fáir sem
vert er“,38 og „boðin þjónusta er löng­
um forsmáð“.39 Er það ekki þannig
enn? Þessir málshættir og orðtök
spegla sama álit á þjónustunni og
kem ur fram í húsagatilskipuninni
1746 um gott siðgæði og trúmennsku.
Heimilishald á 18. og 19. öld ein­
kennd ist af ströngum kristilegum aga.
Allt var í föstum skorðum og fólk
hræddist að brjóta vana og reglur.
Á öllum tímum, við allar aðstæður
hefur mislynt fólk látið miður gott
skaplyndi og hroka bitna á þeim sem
síst skyldi. Ingunn Jónsdóttir furðaði
sig á því sem barn að fjármaðurinn
barði þjónustuna sína með forugum
sokkunum af því hún var ekki nógu
fljót að sinna honum.40 Fjármaðurinn
var varla hærra skrifaður sjálfur í
mann virðingarstiganum og þó leyfði
hann sér þetta, sem sýnir hve rík þessi
þegnskylda þjónustanna var og hve
sjálfsögð hún þótti. Burtséð frá því að
þjónustustörfum átti að sinna af alúð
og þau voru jafn mikilvæg og önnur
heimilisstörf er ekki hægt að líta fram
hjá því að misvægi í mati á störfum
karla og kvenna var mikið fyrr á öld­
um og sá veruleiki hefur haft áhrif á
við horf gagnvart störfum kvenna og
gerir enn.
Hvað varð um þjónustuhlutverkið?
Þjónustuhlutverkið hvarf hægt og
hljótt með breyttum heimilisháttum
um og eftir aldamótin 1900, að ég tel,
fyrir áhrif frá nýjungum í húshaldi
(tækjavæðingu) og bættum híbýlum
sem höfðu grundvallaráhrif á líf fólks,
en einnig vegna áhrifa af nýrri sýn á
réttindi og stöðu kvenna og breytinga
á högum fólks í nýjum hugmynda­
heimi.
Vinnukona var viðurkennt starfs­
heiti, en þjónusta var ekki starfsheiti
þótt allir vissu hvað í því fælist og
húshaldið væri háð því að þeim hlut­
verkum væri sinnt. Þjónustuhlutverk­
ið var ótengt fátækt eða ríkidæmi. Það
tengdist hugmyndum um heimilis­
hald, húsaga, sjálfsþurft og sjálfbærni
og allar konur gengu í það: húsmæður,
heimasætur, vinnukonur og lausa­
konur, sem tilheyrðu fjölskyldunni,
heim ilishaldinu. Mikilvægi þjónustu­
hlutverksins er augljóst þegar hlut­
verka skipan heimilanna er skoðuð, og
það var því erfiðara sem búin voru
35 Ársritið Húnvetningur, 1857, bls. 50.
36 Guðmundur Jónsson, 1830, bls. 326.
37 Guðmundur Jónsson, 1830, bls. 39. Guðmundur Ólafsson, 1930, bls. 231.
38 Hallgrímur Scheving, 1843–7, bls. 10.
39 Guðmundur Jónsson, 1830, bls. 56.
40 Ingunn Jónsdóttir, 1946, bls. 57.
110