Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Síða 16

S j ó n
16 TMM 2010 · 2
söguþráðinn né tökum hans sjálfs á að greiða úr þræðinum, eða flækja
hann, eftir því sem við á þegar fram vindur sögunni.
Þögn þessi getur verið stutt eða löng en hún má þó hvorki vera of
löng né of stutt. Sögumaður sem flýtir sér um of getur virst áhugalaus
um söguna og áheyrendurna, virst full gráðugur í sögulaunin. (Vei
þeim sögumanni sem heldur að hann geti gengið að sögulaunum
sínum vísum.) Ef hann bíður of lengi getur okkur áheyrendum sýnst
hann hikandi. Og það getur verið enn verra. Því ef okkur virðist hann
óöruggur við upphaf sögunnar, hvernig eigum við að geta treyst því
að þegar hún er komin á fullt skrið komi hann í heila höfn sjálfum
sér, sögunni og áheyrendum? En hvort sem sögumaður æðir af stað,
rekur í vörðurnar, eða hittir á hárétta þagnarlengd milli þess að hann
segir „Einu sinni var …“ og tiltekur söguefnið, þá er honum vorkunn.
Samningsgerð þessi er eina hvíldin sem honum mun bjóðast allt til
söguloka. Þegar þögninni sleppir axlar sögumaður byrðar sínar í votta
viðurvist …
„Einu sinni var …“ … karl og kerling í koti sínu … kóngur og
drottning í ríki sínu … kóngur og drottning í ríki sínu og karl og
kerling í koti sínu … Á þessa þrjá vegu hefjast flest ævintýri í íslenskum
ævintýrasöfnum. Og yfirleitt hefst sagan annaðhvort í kotinu eða höll-
inni – stundum (en sjaldnar) eru bæði sviðin kynnt til sögunnar sam-
tímis – en óhjákvæmilega munu þessir heimar hinna lágt og hátt settu
skarast í ævintýri þar sem börn karls og kerlingar, þau Kolbítur og
Öskubuska, og kóngs og drottningar, þau Prins og Prinsessa, leika aðal-
hlutverkið og örlög þeirra ráðast farsællega með hjálp góðra vætta og
talandi dýra þrátt fyrir hindranir óvætta og illra manna, en foreldrarnir
læra sína lexíu.
Líkt og tindurinn hækkar kvíðvænlega fyrir augum fjallgöngu-
manns þegar hann spennir á sig þungan bakpokann verður reyndum
sögumanni vandi sinn ljós um leið og hann sér viðbrögð áheyrendanna
við fyrstu orðum sögunnar: Þeirri hugsun lýstur niður í hann að ekki
aðeins sé þráður hennar jafn útslitinn og hann sjálfur – já, hann hefur
sagt hana hundrað sinnum hundrað sinnum áður – heldur hafi hann
nýlega sagt hana þeim sömu áheyrendum og á þessari stundu sitja allt í
kringum hann, fullir efasemda um sögumannshæfileika hans ef marka
má svipinn á andliti þeirra! Og svei mér ef hann heyrði söguna ekki
sjálfur hjá kerlingunni sem situr þarna bakatil í hópnum og geispar
ákaflega? Þá er fátt til ráða …
„Einu sinni var …“ Enginn stígur fram undir því kjörorði nema hann
hafi á fótum hina heimsfrægu „sjö mílna skó“. Já, hér kemur sér vel fyrir