Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Page 94

S t e fá n S n æ va r r
94 TMM 2010 · 2
hafi að forsendu að allir hafi jafnmikla þekkingu, jafn góða yfirsýn yfir
kosti. En svo sé ekki í hinum napra veruleika handan líkananna velhönn-
uðu. Þekking markaðsgerenda sé einatt ósamhverf (asymmetric), allir
eru jafnir en sumir eru jafnari en aðrir þegar markaðsþekking er annars
vegar. Það sé munur á Jónu og séra Jóni í markaðsprestakalli, hinir ríku
og voldugu hafi meiri aðgang að markaðsþekkingu og eigi betri færi en
almúginn.5 Þess vegna geti frjáls markaður ekki verið til (Stiglitz, 2000
og Stiglitz, 2002). En auðvitað má velta því fyrir sér hvort Stiglitz blandi
ekki saman tvennu, spurningunni um hvort frjáls markaður geti verið
til og þeirri hvort hann geti virkað sem skyldi. Skarpur vinur minn
benti mér á að Stiglitz tali eins og það að þríhyrningar, eins og þeir eru
skilgreindir í flatarmálsfræði, geti ekki verið til í efnisheiminum sýni
að ekki sé hægt að tala um hluti sem eru til þess að gera þríhyrndir.
Hvað sem því líður þá er örugglega rétt hjá nóbelshagfræðingnum að
menn sitja ekki við sama borð á markaðnum. Hinir ríku og voldugu
sitja við háborðið, öðruvísi getur það varla verið í markaðsviðskiptum.
Markaðurinn getur því tæpast virkað sem skyldi.
Annar nóbelshagfræðingur, Paul Samuelson, mun hafa sagt að
einungis einræðisstjórn gæti komið á alfrjálsu markaðskerfi (Moene,
2007). Það gerði einræðisherrann Augusto Pinochet með sæmilega
góðum árangri og engin getur kvartað yfir of miklu lýðræði í hinum
markaðsfrjálsu borgríkjum Singapúr og Hong Kong. En til eru undan-
tekningar sem sanna regluna, Nýsjálendingar gengu öðrum þjóðum
vaskar fram í markaðsvæðingu og það með lýðræðislegum hætti. Nánar
um þá væðingu síðar.
Breski heimspekingurinn John Gray var eitt sinn mikill frjáls-
hyggjumaður og ráðgjafi Thatchers en sneri svo við blaðinu og gagnrýnir
nú frjálshyggjuna harkalega. Hann segir að allar tilraunir til að raungera
alfrjálsan markað séu dæmdar til að misheppnast enda verði þær aðeins
framkvæmdar með þeim hætti að ríkisvaldið sé eflt til muna. Til dæmis
varð að beita ríkisvaldinu til að skapa einkaeign á bresku beitarlandi
sem áður var almenningur. Meinið er að efling ríkisvaldsins dregur úr
markaðsfrelsi um leið og hún er forsenda þess (Gray, 2002: 8).6 Í ofanálag
eyðileggi markaðurinn þær stofnanir sem geri hann mögulegan, ekki
síst fjölskylduna. Krafan um hreyfanlegt vinnuafl sé komin góða leið
með að rústa fjölskylduna amerísku. Ef vinnuaflið eigi að nýtast sem
best getur verið hagkvæmt fyrir eiginmanninn að vinna í Alaska, fyrir
konuna að starfa í Botswanalandi. Fjölskylduböndin bresta og börnin
þjást fyrir vikið. Þann margháttaða skaða sem markaðurinn valdi verði
að borga með skattfé. Því hafi skattar hækkað í Bretlandi á dögum