Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Síða 115

H r u n i ð o g u p p g j ö r i ð v i ð n a s i s m a n n í þ ý s k u m b ó k m e n n t u m
TMM 2010 · 2 115
anum. Í kjölfarið var 100.000 veitingastöðum og klúbbum lokað um
gervallt Þýskaland svo að fólk ætti auðveldara með að einbeita sér að
stríðsrekstrinum.5 Niðurstaðan var sú hergagnaframleiðsla Þjóðverja
jókst þrátt fyrir miklar loftárásir, og hélt áfram að aukast alveg þangað
til haustið 1944, en þá voru Bandamenn þegar komnir langt inn í Frakk-
land. Hvers vegna var þetta ekki gert fyrr? Líklega vegna þess að nasistar
vissu að neysluvarningur var besta leiðin til að friða lýðinn og fá hann
til að samþykkja stríðsreksturinn.
Landlægt minnisleysi
Rétt eins og nasistar reyndu að telja alþýðunni trú um að ekki væri
raunverulegt stríð í gangi, aðeins stutt Blitzkrieg hér og þar, kannaðist
enginn við það að stríði loknu að hafa nokkurn tímann verið nasisti. Nú
höfðu allir verið í andspyrnunni gegn nasismanum.
Í Blikktrommunni lýsir Grass þessu svo í gegnum sögupersónuna
Óskar:
Ég leysti upp eina sex, sjö fundi, setti þrjár eða fjórar skrúðgöngur og heiðurs-
göngur út af laginu, en því fer fjarri að ég telji mig vera andspyrnumann. Orðið
er í tísku nú um mundir. Menn tala um andspyrnu og andspyrnuhópa. Og það á
víst að vera hægt að spyrna á móti hið innra. Innri útlegð, er það kallað. Og ekki
má heldur gleyma öllum þeim biblíulærðu heiðursmönnum sem voru sektaðir
fyrir það í stríðinu að byrgja svefnherbergisgluggann ekki sem skyldi, nú kalla
þeir sig andspyrnumenn, menn sem spyrntu við fótum.6
Grass gerir hér grín að öllum þeim sem telja sig hafa verið á móti
nasismanum í hjarta sínu og telja sér allt til tekna sem getur sýnt fram
á andstöðu, án þess að hafa í raun gert neitt. Þetta má síðan til gamans
bera saman við lýsingu Thomas Brussig (f. 1964) á Austur-Þýskalandi í
bókinni Helden zum Wir sem kom út árið 1996:
Ef enginn Austur-Þjóðverji er reiðbúinn til að viðurkenna það í dag, þá er það
vegna þess að þeir skammast sín fyrir niðurlæginguna og mistökin … Enginn
vill viðurkenna að hann hafi tekið þátt í kerfinu, allir voru á einhvern hátt „á
móti“.7
Það að enginn vilji kannast við að hafa tekið þátt í kerfinu eftir á er
þannig ekki bundið við Þýskaland nasismans heldur virðast þetta
vera algeng viðbrögð þegar hugmyndakerfi hrynur. En á meðan kerfið
stendur vilja jú allir reyna að þóknast því sem best og komast til sem
mestra metorða innan þess.