Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Side 121

TMM 2010 · 2 121
D ó m a r u m b æ k u r
Heimir Pálsson
Auður
Vilborg Davíðsdóttir: Skáldsaga. Mál og menning, 2009.
Það ber að taka fram í upphafi máls að sú bók sem hér verður gerð að umtals-
efni er skáldsaga og nýtur allra réttinda í því efni. Hún er ekki sagnfræðirit en
leitast við að nota skáldaleyfin til þess að sýna inn í heim, sem vissulega er
sannfræðilegur að einhverju marki. Það skal líka tekið strax fram áður en
lengra er haldið að Vilborg Davíðsdóttir er ágætur, skynsamur og hófstilltur
sögumaður.
Líklega er konan sem skipar öndvegi í skáldsögunni Auði formóðir okkar
allra sem nú teljumst af íslenska stofninum. Samt átti hún aldrei nema eitt
barn. Hún var greinilega einn mestur höfðingi á Vesturlandi á sinni tíð. Samt
eru menn ekki einu sinni alveg vissir um hvað hún hét. Íslendingabók virðist
kalla hana Auði djúpauðgu (ef rétt er lesið úr Oþi), Laxdæla nefnir hana í einu
handriti Unni djúpúðgu. Eyrbyggja stendur með Íslendingabók. En það eitt að
hún er nefnd í sögu eftir sögu og greinilega alltaf átt við sömu manneskju, gerir
okkur kleift að staðhæfa að hún var vissulega til. Punkta úr sögu hennar lesum
við úr nafnaskránum í Íslenskum fornritum. Ef blaðsíðutölum er sleppt segir
Íslendingabók okkur: „landnámskona; fer frá Írlandi til Suðureyja og Orkneyja;
fer til Íslands; landnám, deyr.“ Sé Laxdæla leikin á sama hátt fáum við að vita
að hún „fer vestur um haf; fer til Íslands; nemur land; gefur af landnámi sínu;
hefur boð inni í Hvammi og andast.“ Þetta síðasta finnst mér dálítið flott!
Þegar í sögutextana er gáð fæst samt miklu meira. Laxdæla er að vísu fáorð
um ævi hennar, fer sennilega rangt með ætt eiginmannsins, Ólafs hvíta, enda
skiptir hann litlu í þeirri frásögn og það er fyrst þegar allir eru dauðir, eigin-
maðurinn, faðirinn Ketill flatnefur og sonurinn Þorsteinn að ástæða er til að
segja ofurlítið frá Auði (Unni): „Unnur djúpúðga var á Katanesi, er Þorsteinn
féll, son hennar. Og er hún frá það að Þorsteinn var látinn, en faðir hennar
andaður, þá þóttist hún þar enga uppreist fá mundu. Eftir það lætur hún gera
knörr í skógi á laun, og er skipið var algert, þá bjó hún skipið og hafði auð fjár.
Hún hafði í brott með sér allt frændlið sitt það er á lífi var og þykjast menn
varla dæmi til finna að einn kvenmaður hafi komist í brott úr þvílíkum ófriði
með jafnmiklu fé og föruneyti. Má af því marka að hún var mikið afbragð
annarra kvenna.“ (Svart á hvítu bls. 1538–39). – Það er með öðrum orðum
engin hversdagsmanneskja sem hér er á sviði.
Vilborg Davíðsdóttir er búin að fá umtalsverða þjálfun í að skrifa sögulegar