Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Síða 133

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2010 · 2 133
möguleika ástarinnar, um möguleika manneskjunnar til að lifa í ást og með
ást“ (136). Þetta er að sjálfsögðu ágætislýsing á Góða elskhuganum eftir Stein-
unni Sigurðardóttur, enda fjallar skáldsagan, eins og áður hefur verið sagt, um
ást. En þarmeð er ekki öll sagan sögð, því þrátt fyrir að hin léttlyndu orð
Austen eigi ágætlega við Karl Ástuson, þá búa þau líka yfir þunga og íhygli,
alveg eins og saga Steinunnar. Orð Austen fela í sér heilan heim væntinga og
vona, auk samfélagslegs aðhalds: efnaði piparsveinninn á að giftast, það er hans
samfélagslega skylda, sem jafnframt gerir hann að skotmarki ungra kvenna,
ekki síst í ljósi þess að staða einhleypra kvenna á tímum Austen (við upphaf
nítjándu aldar) var ákaflega veik – jafnvel enn veikari en þeirra giftu.5 Ástin er
í þessu samhengi aukaatriði, ágæt í bland, en skiptir alls ekki sköpum. Og það
eru þessar spurningar um ást og ástleysi sem einkenna verk Austen. Hvað er
þessi ást og hvaða máli skiptir hún?
Augljóslega eru aðstæður allar aðrar í sögu Steinunnar, en þó er ljóst að
vangaveltur um ást og ástleysi eru lykilatriði í Góða elskhuganum. Í nútíma-
samfélagi er gengið útfrá því að einhverskonar ást þurfi að ríkja til að fólk fáist
til að para sig, og því er flækjustigið mun hærra en í ástum í bókum Austen.
Svarið við ‘hvaða máli skiptir ástin?’ er gefið, en spurningin ‘hvað er ást?’ er
enn til staðar. Elskar Karl Unu eða elskar hann Doreen Ash? Líklegast báðar,
Una er æskuástin, fyrirmyndin sem vegna sambandsslita (þar sem hún hafnaði
honum) hefur verið hafin upp í goðsögulegar hæðir. En getur sú ást staðist
tímans tönn? Þarna er efinn en Steinunn byggir meistaralega upp mótsagnir og
spennu milli þess sem sagt er og þess sem textinn gefur til kynna. Samkvæmt
orðanna hljóðan er Una ástin eina og hamingjan fullkomnuð í félagsskap
hennar. En orðin hljóðna þegar fjallað er um Unu, en hljóða þegar Doreen Ash
kemur við sögu.6 Allt í kringum Doreen er kraftmikið, meðan nærvera Unu
dempar textann. Þessi mismunun kvennanna tveggja í textanum á sér svo
spegilmynd í því hvernig góði elskhuginn aflar sér tekna, eins og Þröstur
Helgason bendir á í ritdómi sínum, en þar segir: „Ábatasamt starf Karls Ástu-
sonar byggist til að mynda á því að finna út mismun og hagnast á honum, hann
starfar við mismunun og er mismunari, eins og sagt er í sögunni, sem er
athyglisvert í ljósi þess að öll merking byggir einmitt á mismun.“7 Í þessari mis-
munun ástarinnar felast átök sem óneitanlega krefja lesandann um dálítið
erfiða sjálfsskoðun. Hver er mælikvarði hamingjunnar? Hvað er ást? Felst þetta
tvennt í þægilegu samlífi við manneskju sem hvorki ögrar þér né ógnar? Eða á
ástin að vera erfið, ‘kerfisruglandi’.
Að einhverju leyti er þessari spurningu svarað með því umhverfi sem Karl
finnur Unu í þegar hann kemur til Reykjavíkur. Konan sem hjálpar honum
fyrst að nálgast Unu er eins og draugur, hún gengur í litlausum fötum og
virðist einhvernveginn glær eða gufukennd, enda er hún með gufubað í húsinu
sínu. Leigubílstjórinn er skyggn og Una sjálf er skuggi, og þannig gefur allt
umhverfið og aðstæður til kynna að tilvera með þessari konu einkennist af
deyfð og doða – jafnvel dauða. Enda er ást þeirra afturgengin, minning eða
jafnvel svipur. Sjálfur er hann einnig í raun dauður, framtíðarlaus maður sem