Tímarit Máls og menningar - 01.06.2010, Síða 139

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2010 · 2 139
Þótt sagan hefjist á morði og ráðgátan því tengd sé leiðarþráður skáldsög-
unnar, þá rís hún hæst í lifandi myndum af mannlífinu í Reykjavík. Ýmis
smáatriði og nostur við blæbrigði skila sér í afar skemmtilegri og vandaðri
lýsingu á bæjarbrag. Stéttskiptingin er til dæmis vel dregin fram, skólapiltar
eru verðandi embættismannastétt, og hrokafullir eftir því, og broddborgarar
stofna skotveiðifélag sem eins konar fyrirmennasport. Í misjafnlega mikil-
vægum hlutverkum eru svo ýmsir þjóðkunnir menn. Einna minnisstæðastir
eru skólapiltarnir og síðar Verðandi-mennirnir Gestur Pálsson og Bertel Ó.
Þorleifsson sem báðir tengjast atburðum sögunnar beint og skipta máli í fram-
vindunni. Báðir eru þeir vel dregnar persónur og ganga alveg upp, Gestur þá
þegar í nokkrum uppreisnarhug og hneigður til drykkju en Bertel stríðir við
taugaveiklun.
En þótt þetta sé karlasaga úr karlasamfélagi þá felst mikilvæg vísbending í
því að nútímalegasta persóna sögunnar er kona: Sigga tólf sem býður stétt-
skiptingunni byrginn og er framsækin í skoðunum og stoltri afstöðu sinni.
Örlög hennar mega kallast táknræn og ekki fer heldur hjá því að örlög barns
hennar fái sömuleiðis táknlega merkingu. Með óvæntum hætti talar sagan
þannig allt í einu beint inn í okkar myrku tíma á Íslandi.
Stundum þykist maður sjá á lýsingum persóna hvaða heimildir Helgi hefur
stuðst við. Til dæmis sýnist mynd þjóðskáldsins Matthíasar Jochumssonar að
nokkru sótt í Dægradvöl Benedikts Gröndals, þar sem Bensi pirrar sig oft á
hégómaskap Matthíasar sem honum fannst uppfullur af sjálfum sér og þurfa
endalaust að troða sér að með kvæði sín og efni. Í þessu sambandi er rétt að
nefna sérstaklega hversu samtölin eru vel gerð, og stílsnið hverrar persónu
trúverðugt. Þó er þar ekki farin auðveldasta leiðin, og stundum teflt á hálan ís
eins og með Hjaltalín landlækni og allar hans slettur. Þetta gefur sögunni
aukið líf og skemmtigildi. En vitanlega koma fyrir persónur sem ef til vill eru
leiddar fram sökum frægðar sinnar fremur en vegna tilgangs í sögunni.
Hugsanlega hefðu einhverjir saknað Hannesar Hafstein úr persónugalleríinu,
en einhvern veginn er hann svolítið úti á þekju, þótt vel megi hafa skilning á
því að Helgi falli fyrir freistingunni að stilla upp svo frægum unglingi. En hug-
stæð er myndin af Sigurði Guðmundssyni málara, Sigga séní eins og hann er
kallaður – sem minnir á að rétt er að hrósa Helga fyrir að nota viðurnefni til
áhrifsauka – þar sem hann málar einn og afskiptur í tjaldi á Þingvöllum, í hinu
fræga konungspartíi sem var haldið í óþökk Jóns Sigurðssonar og fór með fjár-
hag Þjóðvinafélagsins sem var víst aldarfjórðung að vinna upp tapið.
Og fyrst Jón er hér nefndur á nafn: Einhverjum kann að þykja sem hér falli
blettur á hans mynd, en það er erfitt að fallast á slíka skoðun. Helgi fer smekk-
lega með Sómann og ekkert sem honum tengist í þessari sögu getur talist
ómaklegt eða fjarstæðukennt á nokkurn hátt. Þvert á móti má leiða gild rök að
því að niðurstaða þessarar skáldsögu um Jón sé beinlínis mikilvæg fyrir þá
mynd sem þjóðin ætti að hafa af hetju sinni: Þrátt fyrir allt þá var hann mann-
legur.