Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Blaðsíða 23

G u ð j ó n S a m ú e l s s o n o g s i ð u n í s l e n s k r a r þ j ó ð a r
TMM 2017 · 2 23
var önnur aðalaðkoman til Reykjavíkur af sjó um steinbryggjuna sem lá
beint fram af Pósthússtræti.76 Guðjón setur áberandi turn á norðvesturhorn
hússins og hann sér fyrir sér að húsið sem reisa á hinumegin götunnar muni
skarta öðrum eins. Það olli honum því töluverðum vonbrigðum þegar Einar
Erlendsson, síðar aðstoðarmaður hans og arftaki í starfi, hannar Austur-
stræti 16 án þess að draga horn þess fram með turni.
Um ytra útlit skal ég geta þess, að báðumegin við Pósthússtræti og sunnan við
Austurstræti hafði ég hugsað mér að turnar kæmu á hornbyggingarnar, og því gerði
ég turn á hornið á þessari byggingu. Þessa turna hugsaði ég mér [sem] eins konar
hlið inn í Miðbæinn. En því miður hefir þessi hugmynd ekki komizt í framkvæmd,
því að hús Jóns Þorlákssonar, sem stendur andspænis húsinu Austurstræti 16, er
byggt gjörsamlega í öðrum stíl og álít ég það illa farið. Það hefði gefið bænum tals-
verðan svip, ef komið hefðu þarna tveir turnar við aðalinngöngugötu bæjarins.77
Pétur H. Ármannsson hefur kallað þessi ár, 1915–1919, þegar Guðjón var enn
við nám og sjálfstætt starfandi, fyrsta tímabilið í verkum hans og þetta er
jafnframt tilraunaskeið steinsteypualdarinnar.78
Verkefnin voru næg og gáfu vel í aðra hönd fyrir Guðjón heima á Íslandi
og honum varð fljótlega ljóst að hann þyrfti hvorki á lengra námi né loka-
prófi í húsagerðarlist að halda til þess að geta unað hag sínum vel. Samkvæmt
óútgefinni verkskrá sem Pétur H. Ármannsson hefur tekið saman um verk
Guðjóns má sjá að hann hefur verið störfum hlaðinn. Af stærri verkefnum
sem hann hafði á könnu sinni má nefna verslunarhús Nathans og Olsen,
Austurstræti 7 (þar sem áhugi Guðjóns á sveitabæjarstílnum, ásamt því að
leita fyrirmynda í náttúrunni kom fram í burstunum ásamt báruskrautinu
sem prýddi burstirnar), íshúsið á Fríkirkjuvegi (nú Listasafn Íslands), auk
fjölda smærri verkefna og alla vega breytinga. En þá taka hlutirnir skyndi-
lega óvænta stefnu og má þá einkum tína tvennt til sem vó þungt í aðstöðu-
breytingunni.
Fyrst ber að nefna að skömmu eftir að Guðjón kemur heim í fyrra skiptið,
kemur út bók Guðmundar Hannessonar, Um skipulag bæja.79 Hún birtist í
aukariti Árbókar Háskóla Íslands 1916, beint í kjölfar brunans í Austurstræti
og var ásamt ítarlegri umfjöllun um borgarfræði, eins konar „ádeila á skipu-
lagsmál Reykjavíkur“.80 Það er spurning hvort Guðmundur hafi séð sér leik á
borði með útgáfunni, gripið tækifærið í kjölfar þeirrar umræðu sem spannst
kringum bæjarbrunann, til þess að gera „grein fyrir mikilvægi bæjarskipu-
lags með hliðsjón af lífsskilyrðum íbúanna og möguleikum þeirra á heil-
næmu umhverfi.81 En fram að því voru fáir sem lögðu hlustir við þvílíku.
Í riti Guðmundar finnur Guðjón sér bróður í anda og ærið tilefni til þess
að upplýsa almenning um ágæti skipulagsmála með því að skrifa grein
sem birtist í Ísafold í nóvember. Guðjón byrjar á því að þakka höfundi
bókarinnar fyrir að koma svo „þýðingarmikilli fræðigrein“ inn í bókmenntir
þjóðarinnar og hefst svo handa við að reifa innihald hennar fyrir lesendum