Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Blaðsíða 80

Á s d í s R . M a g n ú s d ó t t i r
80 TMM 2017 · 2
stíl Camus í bókinni Skrifað við núllpunkt og benti á hvernig Camus skapaði
þannig „stíl fjarveru“ sem klippir á tengsl við Söguna eða tímann, og þá
væntanlega ritunartíma verksins.8 Sartre fjallaði um stíl verksins í grein sinni
„Explication de L’Étranger“ og sagði að hver setning í verkinu væri eyland,
einangruð frá þeirri sem er á undan og þeirri sem kemur á eftir, setning-
unum væri einfaldlega raðað hlið við hlið og tengiorð fágæt. Þess vegna sé
t.d. enginn varanleiki í tilfinningum Meursault í garð Marie og hann tekur
sem dæmi þessar setningar: „Rétt á eftir spurði hún mig hvort ég elskaði
sig. Ég sagði henni að ég héldi ekki en að það hefði enga merkingu. Hún var
leið á svipinn. En þegar við vorum að undirbúa matinn hló hún aftur, af
engu tilefni, en þannig að ég kyssti hana. Það var þá sem við heyrðum allt
í einu hávaðarifrildi berast frá íbúð Raymonds.“9 Þetta tengslaleysi kemur
ekki síður fram í hinum frægu upphafsorðum verksins þar sem sögumaður
fréttir af dauða móður sinnar: „Mamma dó í dag. Eða var það í gær. Ég veit
það ekki. Ég fékk skeyti frá elliheimilinu: ,Móðir látin. Jarðarför á morgun.
Virðingarfyllst.́ Það segir mér ekki neitt. Kannski var það í gær.“10
Sartre staldraði við notkun Camus á sagnorðum og þá einkum þátíðar-
myndinni, samsettu þátíðinni eða núliðinni tíð, sem Camus notar í stað
einfaldrar þátíðar sem var mun algengari í frönsku ritmáli og er enn. Þau
blæbrigði sem þetta val skapar skila sér ekki í þeim íslensku þýðingum sem
til eru á sögunni þar sem notkun þátíðar í íslensku er með öðrum hætti
en í frönsku. En það hefur þau áhrif, heldur Sartre áfram, að slíta sögnina
í sundur og koma í veg fyrir flæði eða samhengi. Því sé varanleiki ekki
mögulegur. Inn á milli megi þó greina ljóðrænu sem sé líklega persónulegur
tjáningarmáti höfundarins.11 En það mætti einnig lýsa stíl Útlendingsins á
gjörólíkan hátt. Danski bókmenntafræðingurinn Jørn Boisen segir til að
mynda að í skáldsögu Camus vegi fagurfræðin þyngra en hugmyndirnar og
reynt sé að festa hendur á lífinu eins og því er lifað og eins og það er skynjað;
verkið sé gersneytt allri abstraksjón og röksemdafærslu ólíkt heimspekirit-
gerð Camus sem kom út sama ár, Le Mythe de Sisyphe, þar sem reynt sé að
leysa heimspekilegt vandamál. Boisen líkir skáldsögunni við demant: það er
sama úr hvaða átt sé horft, af henni stafi alltaf óvenjulegri birtu, hún sé ávallt
óræð og ósnortin.12
En víkjum aftur að lesandanum. Hann sér atburði verksins í gegnum
sögumanninn, Meursault. Sagan hefst þar sem hann fær fréttir af andláti
móður sinnar og biður um frí í vinnunni til að fylgja henni til grafar. Meur-
sault er að flestu leyti það sem kalla mætti ósköp „venjulegur maður“. Hann
vinnur á skrifstofu, býr einn og á nokkra kunningja. Hann aðhefst lítið utan
vinnutímans, situr löngum stundum á svölunum og horfir niður á götuna
og honum finnst gott að synda í sjónum. Við vitum sáralítið um fortíð hans
annað en að hann hefur búið með móður sinni og að þau töluðu lítið saman.
Hún fór á elliheimili og hann heimsótti hana ekki oft. Lesandinn kynnist
kunningjum hans og vinkonu, Marie, og fyrri hluta verksins lýkur á strönd