Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Blaðsíða 149

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 2 149
lagi. Og hugmyndin um „hundrað bestu
háskólana“ finnst honum sérkennileg.
Hann fékk að reyna að vísindarann-
sóknir, jafnt heima sem erlendis, eru
ekki ávísun á fastar tekjur. Frelsi til
rannsókna er takmarkað af þessum
ástæðum: orkubúskapur frumunnar var
t.d. ekki „inni“ þegar Valgarður vildi
rannsaka hann. Það gerðist ekki fyrr en
hann hafði þurft að söðla um og snúa
sér að öðrum rannsóknum.
Kerfið sem hann lifði í og var háður
fjárhagslega var honum andsnúið. Hann
beitir kaldhæðni af list þegar hann fer
yfir þessa rannsóknasögu. En hann
getur glaðst við að það sem hann varði
sínum manndómsárum til að rannsaka,
það hefur orðið að viðamiklu rannsókn-
arefni nú á síðustu árum. „Veröldin er
interessant.“ Og margir vísindamenn
sem nú hafa gert garðinn frægan voru
undir handleiðslu Valgarðs á rann-
sóknastofum hér heima.
Veröldin er interessant, en það er vá
fyrir dyrum, og Valgarður ræðir þetta út
frá sjónarmiði vísindamannsins og
skáldsins og hefur áhyggjur af tómlæti,
ekki bara pólitíkusa, skólamanna og
hagfræðinga, heldur líka almennings.
Sumir fara bara að flissa þegar alvöru
ber á góma. Hann talar einnig um
„oftrú almennings á vísindum“ og segir
hana hættulega (bls. 292).
Afjarma
Valgarður er fræðari. Við getum notað
þessa bók til að fræða börnin okkar.
Börn skilja þurran húmor og kaldhæðni.
Kennarinn gæti nýtt bókina í nestistím-
um, t.d. kaflann um Langskóla Íslands
og þá framtíðarsýn Valgarðs að stofnuð
verði foreldrafélög við háskólana.
Þetta er texti sögumanns, hann hent-
ar upplestri, því að það er í honum seið-
andi hljómur. Kennarinn getur líka
úthlutað ritgerðarefnum og verkefnum
til umfjöllunar og umræðu. Bókin
spannar mörg fræðasvið: landbúnaðar-
fræði, þjóðháttafæði, uppeldisfræði, líf-
fræði, fagurfræði, skáldskap. Ekki síst
heimspeki.
Og íslenskukennarinn fær upp í
hendurnar efni í marga tíma, ókeypis,
sbr. dæmin um blágrýtisnorðlenskuna:
Ég hebði komið en veður leybði ekki;
Jón í Höbða tabði stutt; það er
mennnntahebð í Höbðahverfi.
Skállllkur inn strauk jállllkinum um
kjállllk ann.
Einnig um merkingu máls. Hvað
merkir það t.d. þegar gagnrýnandinn
segir: „Listamaðurinn nýtir rýmið á
afskaplega áhugaverðan hátt“? (Þetta
þarf að segja alveg svipbrigðalaust.) Inn-
antóm orð?
Og hér er dæmi um að framburður
tveggja setninga getur verið sá sami þótt
stafsetning og merking sé ólík; Valli litli
heyrði Ingibjörgu Þorbergs syngja: „Lísa
stóð um langar nætur.“ Hann sá Lísu
fyrir sér þar sem hún beið standandi
eftir elskhuganum nótt eftir nótt. En
þetta merkti víst annað: „Lýsast óðum
langar nætur.“ Það var vor í lofti.
Og svo eru það lýsingarorðin sem
enda á -a: Um leið og kennarinn fer yfir
skilgreininguna: óbeygjanleg, stig breyt-
ast ekki o.s.frv. getur hann fylgt henni
eftir með dæmum úr landbúnaði: seig-
mjólka, troðjúgra; og ærnar voru
afjarma seint á haustin þegar drengur-
inn hleypti þeim út til beitar.
Vísindamaðurinn Valgarður er
maður orðsins þó hann hafi ekki tekið
upp skáldanafnið Leirdal. Hann býr til
orð sem eru stundum eins og mikilvæg
stef í verkinu. Þannig eru lýsingarorðin
nautnslævður og nautnskertur látin ná
yfir neysluhyggjumanninn sem hefur
úthýst fagurfræðinni og nautninni; slík-
um manni er ekkert heilagt lengur: fugl-
arnir syngja ekki fyrir svoleiðis fólk. –