Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Blaðsíða 143

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 2 143
aðferð, þá sem meisturum „Annála-
hreyfingarinnar“ var kær, og hún er
ímyndunaraflið. Þetta undirstrikar
hann skýrt og hefur um það sérstakt
nafn:
Þar sem ég veit ekkert fyrir víst nota ég
það sem kalla má röksögu, eða ímyndun
grundvallaða á þekkingu! Slíkt kallast
argumentum í miðaldasagnfræði, þ.e.
það sem ætla má, út frá heimildum, að
gerst hafi. (bls. 25).
Og þetta er enn áréttað í lok bókarinnar:
Stundum er ímyndunaraflið eina aðferð-
in sem við höfum til þess að fá sögu til að
rísa upp úr tómum brotum. (bls. 256).
Fyrir þessu hefðu „Annálamenn“ að
sjálfsögðu klappað, og vafalaust hefði
þeim líka verið skemmt yfir því hvernig
höfundur leiðir þessa aðferð áfram:
Leit mín að Geirmundi fór smám saman
að líkjast starfi leynilögreglumanns,
nema líkið var 1100 ára gamalt og löngu
orðið að dufti. (bls. 41).
Hér er kannske rétt að staldra við, því
þótt þetta sé kannske sett fram í hálfkær-
ingi má vera að höfundi ratist hér réttara
á munn en hann gerir sér grein fyrir
sjálfur, því hann fylgir hér í rauninni
þeirri aðferð sem Sherlock Holmes beitti
með góðum árangri, eins og mönnum er
kunnugt. Þessa aðferð sína kallaði hann
„afleiðslu“, og hann gerir skýra grein
fyrir henni eitthvað á þessa leið:
Áður en farið er að beita hinni göf-
ugu list afleiðslunnar þarf að undirbúa
grunninn, og það starf er í því fólgið að
safna saman öllum þeim atriðum sem
varða málið, hversu smávægileg þau
kunna að virðast, – oft eru það lítilfjör-
legustu atriðin sem reynast að lokum
mikilvægust. Mestu varðar að gengið sé
að því með algeru hlutleysi, menn verða
sem sé á þessu stigi að útiloka með öllu
fyrirfram kenningar sem gætu valdið
því að þeir tækju einhver atriði fram yfir
önnur, gerðu þeim hærra undir höfði en
létu sér kannske sjást yfir annað. Í byrj-
un verður að leggja þau öll að jöfnu.
Atriðin geta verið af margvíslegu tagi,
meðal þeirra eru að sjálfsögðu hlutir
sem finnast við ýtarlega og umfangs-
mikla vettvangsrannsókn, en einnig öll
þau einkenni sem gefa til kynna per-
sónuleika þeirra sem eru við málið riðn-
ir, fyrri sögu þeirra, tengsl þeirra hvers
við annan og margt fleira af því tagi.
Nauðsynlegt er að taka vel eftir öllu því
sem er óvenjulegt og undarlegt, – ekki í
samræmi við það sem helst mætti búast
við.
Svo þegar sem flest þessara atriða
liggja fyrir, er loks hægt að beita
afleiðslunni sjálfri, og hún er fólgin í
því, svo ég einfaldi málið, að athuga
hvernig þau geta tengst saman og mynd-
að sögu. Það þarf að skoða þau gegnum
tímans rás, rekja þau aftur í tímann –
þessi rökleiðsla aftur á bak er nokkuð
sem flestum reynist erfitt – og jafnvel
fram í tímann líka, leiða í ljós fléttuna.
Tengslin milli þeirra mynda nokkurs
konar net, og oft eru það fleiri en eitt
sem hægt er að teikna upp, en aðeins
eitt samsvarar því sem gerðist, – það er
sagan. Til að velja þarf að ganga út frá
því að rétta netið myndi heim sem hlýð-
ir sínum eigin vissu rökum.
Orð Sherlock Holmes bera með sér að
hann starfaði fyrir daga „Annálahreyf-
ingarinnar“, á þeim tíma þegar „pósitív-
isminn“ svokallaði var ríkjandi, og
kemur það fram í því hvernig hann vill
útiloka allar fyrirfram kenningar, en
það er aðeins annað orð yfir það sem
síðar var kallað „spurningar“. Að öðru
leyti eru þau hin besta skilgreining á því
sem Bergsveinn kallar „röksögu“, úr
þeim má jafnvel lesa heitið sjálft.