Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Page 132

U m s a g n i r u m b æ k u r
132 TMM 2017 · 2
kallaður „„Ess-jón““ og ávarpar hann
því þannig. Skáldið „ætlaði að hvessa sig
við mig […]“ en hættir við þegar hann
sér að „það var strákurinn í hjólastóln-
um sem hafði sagt þetta“ og spyr í stað-
inn, „hver ert þú?“ Og Jósef, sem veit að
„Sjón var súrrealisti og lærisveinn hins
brjálaða listamanns Alfreðs Flóka“,
svarar: „Ég er parísarhjól, ég er kuðung-
ur, ég er sofandi hurð“. Þetta svar notar
Sjón síðar „í ljóð sem hann nefndi
„Pappír“ (501). Jósef giskar á að hann
hafi verið „búinn að gleyma því að
honum hafði ekki dottið það í hug sjálf-
um. Þar skildi ég eftir mig spor“ (501).
Og viti konur: í fimmtu ljóðabók Sjóns,
Reiðhjól blinda mannsins (1982), er ein-
mitt ljóðið „Pappír“:
Hún er með tvö höfuð
vaxhöfuð vafið inn í svart klæði
og skrautmálað fuglshöfuð úr tré
úr gogginum seytlar grænn vökvi
það er hafið
hún safnar því í skál
frystir og skrifar á ísinn:
Ég er parísarhjól ég er kuðungur
ég er sofandi hurð.
Hér er lýst gervimanneskju, höfuðin tvö
eru úr vaxi og tré. Og ljóðið er líka
prýðisdæmi um súrrealískt myndmál
þar sem líkingarnar bregða á leik með
efnislega eiginleika hluta: hafið kemst
fyrir í skál og hurðin sefur.6 Og ef
marka má titilinn er hafið líka pappír –
og skáldkonan tvíhöfða er skapari alls
(hafið er upphaf lífsins). Ljóðið vísar því
til sköpunar og eyðingar, rétt eins og
þríleikurinn sjálfur. Orð Jósefs um
‚sporin‘ sem hann skilur eftir eru á sama
hátt dæmi um (sjálf)sköpun og tilvísun
til dauða hans sjálfs.
Ennfremur er senan dæmi um enn
eina birtingarmynd skáldsins Sjóns í
eigin texta. Hér kemur hann ekki fram
sem skapari eða örlagavaldur, heldur er
hann að nokkru leyti að segja eigin
sköpunarsögu, frá þeim tíma sem hann
var að mótast sem skáld. Veturinn
1980–1981 var hann búinn að gefa út
tvær ljóðabækur (Hvernig elskar maður
hendur kemur út árið 1981, en þá hefur
skáldið sleppt punktinum og kallast
Sjón) og stofna súrrealistahópinn
Medúsu. Og hann nefnir til sögunnar
sinn helsta áhrifavald, listamanninn
Alfreð Flóka. Þessi stutti kafli (rétt tæp
blaðsíða) er því enn eitt dæmið um lýs-
ingu á tilurð, að þessu sinni höfundarins
sjálfs – sem deilir afmælisdegi með
sögupersónu sinni.
IV
Ástarsaga – glæpasaga – vísindasaga:
þessar bókmenntagreinar hafa ekki
verið taldar til fagurbókmennta heldur
eru gjarnan flokkaðar í lægri þrepum
virðingarstiga bókmenntastofnunarinn-
ar. Súrrealistar hafa gjarnan sótt inn-
blástur til þess háttar rita sem talin voru
höfða til ‚lægstu hvata‘.7 Það að tefla
saman fagurbókmenntum og slíkri ‚list‘
felur í sér ákveðna ósvífni sem hentaði
framúrstefnufólki vel og þetta nýtir Sjón
sér vel í Codexinum. Í Augu þín sáu mig
er vísað til þekktra expressíónískra
kvikmynda, spennumynda síns tíma; í
Með titrandi tár koma hasarblöð og
Drakúla við sögu og einnig er vísað til
hasarblaða í Ég er sofandi hurð. Eins og
fram kemur hér í upphafi nefnir Jósef
teiknimyndasögu ‚um stökkbreytt börn‘,
en þar er vísað til X-Men seríunnar sem
notið hefur mikilla vinsælda allt frá
árinu 1963. Sögurnar fjalla um það
hvernig ungmenni öðlast ýmsa (ofur-
mannlega) hæfileika í krafti stökkbreyt-
inga sem gefið er í skyn að séu af völd-
um geislamengunar. Aleta fundar með
‚hafgúu‘ sem einnig er af-mynduð vegna
stökkbreytingar og sú lifir sig inn í
umbreytingu sína líkt og Jósef. Samtal