Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Blaðsíða 129

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 2 129
Magnússon, sem ræður Aletu, en hann
er að gera rannsókn á árganginum 1962,
en óvenjumargir úr þeim árgangi þjást
af sjúkdómum sem rekja má til stökk-
breytinga vegna þess að „geislavirkni í
andrúmslofti á Íslandi [var] orðin meiri
en nokkru sinni fyrr“ (404) í kjölfar
mikilla kjarnorkutilrauna stórvelda
kalda stríðsins. Meðal þeirra er Jósef
sem „var haldinn þeim afar sjaldgæfa
sjúkdómi sem á íslensku kallast stein-
mannssýki en á læknamáli Fibrodys-
plasia ossificans progressiva“ (427).
Sögurnar þrjár eru svör við spurn-
ingalista Aletu sem er einnar síðu lang-
ur og í fimmtán liðum, allt frá nafni,
fæðingardegi og fæðingarstað, til for-
eldra, búsetu, skólagöngu, áhugamála og
eftirminnilegra atvika og drauma (428).
Fyrstu tvær skáldsögur þríleiksins eru
svarið við fyrstu fjórum spurningum
listans: a) Nafn, b) Fæðingardagur og ár,
c) Fæðingarstaður, d) Foreldrar (upp-
runi/menntun/atvinna) (461). Síðasta
spurningin svarar að nokkru leyti
afganginum af spurningunum, en þó
ekki alveg, eins og áður hefur komið
fram, því sífelld hliðarspor frásagnar
Jósefs koma í veg fyrir að hann geti
lokið við að segja eigin sögu.
Seinna fær Hrólfur Aletu til að taka
þátt í annarri rannsókn, en sú felur í sér
smíð gervigreindar sem vitkast fljótt og
áttar sig á að maðurinn er að eyða vist-
kerfi hnattarins og útrýmir því mann-
kyninu með þeim afleiðingum að
„Loftslagsbreytingar taka að ganga til
baka [og] [j]örðin verður söm og hún
var fram yfir hádegi á sjötta degi sköp-
unarinnar“ (563). Bókin sem við erum
að lesa, CoDex 1962 er eins og sand-
kornið í vefnaði Bláþráðar, eitt örlítið
textaskjal í „kaldri og djúpri vitund
ofurhugbúnaðarins“ sem geymir „[a]llt
sem maðurinn hefur skráð um sjálfan
sig“ (562–3) og þar með heimsmynd alla.
Þannig rætist dómsdagsspáin sem
boðuð var í fyrstu bókinni, en þar er
Gabríel(a) erkiengill við það að fara að
blása í lúður sinn sem boðar heimsendi.
Saga árgangsins 1962 er jafnhliða
rakin í áhrifamiklum köflum sem bera
yfirskriftina „Dansinn“ en þar eru
skráðir fæðingar- og dauðdagar þessa
árgangs. Fyrst eru þau börn sem andast
við fæðingu eða síðar sama ár og síðan
áfram. Hver nýr hópur látinna ákallar
þau sem eftir lifa, sá síðasti inn á sviðið
er Jósef sjálfur og kallar á skáldið Sjón.
II
Þríleikurinn er saga um sköpun og eyð-
ingu, fæðingu og dauða, sjálfsköpun og
sjálfseyðingu. Og varðveislu inn í óljósa
framtíð – en þess má geta að Sjón er
einn af þátttakendum í verkefni sem
felst í því að skrifa texta fyrir framtíð-
ina.1 Sköpunarsagan inniheldur tilvís-
anir til kristni og gyðingdóms, eins og
fram kemur í tilvitnuninni hér að ofan,
þar sem jörðin „verður söm og hún var
fram yfir hádegi á sjötta degi sköpunar-
innar“ (562). Gabríel kemur úr sama
sagnaheimi og sjálfur umskapar sögu-
maðurinn sig í anda hinnar gyðinglegu
sögu af leirmanni sem á hebresku nefn-
ist golem (מלג). Hugmyndin er fengin að
láni frá guði sem mótaði Adam úr rauð-
um leir jarðarinnar. Með kabbalískum
galdri getur maðurinn gert eins, mótað
mann úr leir en öfugt við guð getur
hann ekki blásið manninum lífsanda í
brjóst og því er góleminn lífgaður með
orði sem ritað er á enni hans eða stungið
upp í munn hans. Þekktasta sagan af
sköpun gólems er frá Prag, en þaðan er
einmitt Löwe Sjóns. Frá Prag koma
einnig þekkt skáldverk sem tengjast
góleminum, skáldsaga Gustafs Meyrink,
Der Golem (1915) og kvikmyndir Paul
Wegeners, Der Golem (1915 og 1920).
Einnig má nefna leikrit Karel Čapek,