Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Blaðsíða 133

U m s a g n i r u m b æ k u r
TMM 2017 · 2 133
þeirra endar á því að hafgúan líkir Aletu
við þennan stökkbreytta árgang og
ítrekar þannig sambandið milli viðmæl-
anda og viðfangs. Líkt og hin stökk-
breyttu er Aleta sæborg, umformuð í
krafti tæknilegs inngrips.
Segja má að þessi myndasaga sem
gengið hefur í endurnýjaða lífdaga í
kjölfar vinsælla kvikmynda sé undir-
liggjandi þema allrar skáldsögunnar en
einnig má sjá ummerki reyfara af djarf-
ara taginu. Því það sem á (kannski)
upphaf sitt 1. apríl 1961 er nefnilega
kynlífsmessa mikil, sem leiðir til barns-
fæðinga ársins 1962. Allt hefst þetta með
því að frú Thorsteinsson, ófullnægð
kona á besta aldri, fer út úr húsi um
miðja nótt og á holdlega fundi með fjór-
um karlmönnum í tveimur köflum sem
bera yfirskriftina „LEYNDARDÓMUR
SVARTA ÞRÍHYRNINGSINS“. Titillinn
vísar í þekkta reyfara frá fyrri hluta síð-
ustu aldar sem gjarna báru álíka titla,
eins og Leyndardómar Parísarborgar
(1843, ísl. þýð. 1929–1930) og íslenska
útgáfan, Leyndardómar Reykjavíkur
(1932–33). Svarti þríhyrningurinn vísar
auðvitað í skaut konunnar, en á þessum
tíma var hin hamslausa háreyðing kyn-
færasvæðisins ekki hafin. Þvert á móti
þótti vel loðinn og dökkur þríhyrningur
konunnar afar erótískur og var vinsælt
viðfangsefni listamanna. Textatengslin
teygja sig líka yfir í íslenskar samtíma-
bókmenntir, því fyrri kaflinn ber undir-
titlana „(69 af stöðinni)“ og „(Frúin sem
læðist)“ og sá síðari „(Frá föstudags-
kvöldi til laugardagsmorguns)“ og
„(Klámvísa). 79 af stöðinni er fræg
skáldsaga Indriða G. Þorsteinssonar
(1955), Músin sem læðist (1961) er fyrsta
skáldsaga Guðbergs Bergssonar og
„Sunnudagskvöld til mánudagsmorg-
uns“ er titill illræmdrar smásögu Ástu
Sigurðardóttur frá árinu 1951, en tíu
árum síðar, sama ár og frú Thorsteins-
son flekar fjóra karlmenn á einni nóttu,
kom einmitt út smásagnasafn Ástu og
bar titil smásögunnar. Loks má nefna
Vögguvísu (1950) eftir Elías Mar. Sögur
Indriða og Ástu fjalla um frjálsar ástir
kvenna, 79 af stöðinni um ástandið og
„Sunnudagskvöld til mánudagsmorg-
uns“ um drukkna konu sem hent er út
úr veislu því hún fer á fjörurnar við
mann sem hún girnist. Músin sem læð-
ist lýsir því hvernig unglingsdrengur
brýst undan kúgun móður sinnar og í
Vögguvísu missir ráðvilltur unglings-
piltur bæði sveindóminn og fótanna.
Að þessu leyti líkist Ég er sofandi
hurð meira Með titrandi tár en Augu
þín sáu mig, því í þeirri síðarnefndu eru
textatengslin fyrst og fremst erlend,
meðan sú fyrrnefnda gerist á Íslandi og
fjallar meðal annars um það að vera
‚íslenskur‘. Hurðin sækir mjög til
íslensks veruleika, en samhengið er jafn-
framt afar alþjóðlegt, eins og áður hefur
komið fram.
Og allar einkennast sögurnar af sam-
spili við aðrar sögur. Góleminn segir
ekki aðeins sína sögu heldur stíga aðrar
persónur fram og segja sínar sögur og
þannig fær sjálf sagnalistin mikið vægi
og rúm. Frásagnartæknin byggir á því
að flétta saman atburði, bæði sögulega
og skáldaða, sögur sem eiga sér jafnvel
stað innan annarra sagna, goðsagnir,
myndskeið og margvíslegar tilvísanir,
svo úr verður þéttur, fjölskrúðugur og
sérstæður sagnavefur. Sjón blandar
saman staðreyndum og skáldskap og
gerir engan greinarmun þar á, sagn-
fræðin rennur saumlaust inn í skáld-
skapinn og skáldskapurinn ummyndar
söguna. Þessi samansaumaði skapnaður
endurspeglar svo sköpun gólemsins
sjálfs, en hann birtist í verkum Sjóns
sem samsett vera, mótaður og (um)
myndaður úr efniviði sem sóttur er í
bókmenntir, kvikmyndir, trúarbrögð,