Tímarit Máls og menningar - 01.06.2017, Blaðsíða 24

K j a r t a n M á r Ó m a r s s o n
24 TMM 2017 · 2
blaðsins.82 Greinin er mjög athyglisverð fyrir margra hluta sakir. Til dæmis
kemur greinilega í ljós að Guðjón hefur þá þegar myndað sér ákveðnar skoð-
anir og er óhræddur við að gagnrýna það sem honum þykir of eða van í bók
Guðmundar. Það kemur skýrt fram í greininni að Guðmundur hafi sinn
lærdóm nær eingöngu af bókum en Guðjón sé þeirrar reynslu aðnjótandi að
hafa ferðast víða og séð í verki þær hugmyndir sem Guðmundur talar um.
Eins bætir Guðjón eigin athugasemdum við í innskotum á milli þess sem
hann ræðir um ritið. Í einu þessara innskota minnist Guðjón á tilraun sem
gerð var í Englandi til þess að bæta „úr hinu hörmulega ástandi verkamanna“
þar.83 Þetta er að sjálfsögðu hugmyndin um verkamannabústaðina sem Guð-
jón átti síðar eftir að gerast talsmaður fyrir.84 Þar fyrir utan er rétt að gefa því
gaum að Guðjón minnist á „fyrirmyndarbæinn“ Port Sunlight sem er gerður
að einu viðmiðinu í riti Guðmundar.
Port Sunlight var afurð tilraunar sem eigendur sápufyrirtækisins Sunlight
stóðu fyrir í lok nítjándu aldar. Þetta var verksmiðjubær í þeim skilningi að
eigendurnir byggðu hann eingöngu fyrir starfsmenn verksmiðju sinnar. Þeir
staðsettu bæinn með tilliti til aðgengis að vatni og samgöngum og sáu svo
til þess að starfsmenn sínir hefðu allt til alls innan svæðisins: spítala, skóla,
hljómleikasali, sundlaugar, kirkjur og svo framvegis. Auk þess buðu þeir upp
á heilsuþjónustu, menntun og ýttu undir tómstundaiðkun bæjarbúa. Í huga
Guðmundar og Guðjóns var Port Sunlight sönnun þess að mögulegt væri að
byggja vel skipulagt fyrirmyndarsamfélag frá grunni ef aðeins væri hugað að
skipulaginu frá fyrsta degi.85
Um þessar mundir andaðist byggingarfræðingur landsstjórnarinnar, Rögn-
valdur Ólafsson, og þáverandi forsætisráðherra Jón Magnússon bauð Guð-
jóni stöðuna.86 Jón setur hins vegar það skilyrði að hann ljúki fullnaðarprófi
við listaháskólann. Tilboð Jóns er of gott til þess að hægt sé að hafna því.
Borgin var full af möguleikum og þarfnaðist aðeins skipulagningar kunn-
áttu manns til þess að mannlíf og menning myndu blómstra. Þar á ofan
skyldi Guðjón „fá fyrir starf sitt föst laun til jafns við vegamálastjóra, en auk
þess hálfa greiðslu, eftir taxta húsameistara, fyrir hvert það hús, sem hann
reisti fyrir ríkið“.87 Guðjón hugsar sig ekki tvisvar um en heldur rakleiðis til
Kaupmannahafnar til þess að ljúka námi.
Tveimur árum síðar, árið 1919, gengust tuttugu og tveir nemendur undir
fullnaðarpróf í Listaakademíunni en aðeins níu stóðust. Fjórir þeirra hlutu
fyrstu einkunn og þeirra á meðal var Guðjón Samúelsson.88 Þá hafði hann
lokið grunnnámi í byggingartækni og listum og þriggja ára framhaldsnámi
í hönnun. Guðjón varð þar af leiðandi fyrstur Íslendinga til þess að ljúka
háskólaprófi í byggingarlist. Guðjóni var í framhaldi af útskrift sinni boðinn
rausnarlegur styrkur til frekara náms í Bandaríkjunum en hann afþakkaði.
Hugur hans stefndi heim þar sem staða húsameistara ríkisins og ógrynni
óleystra verkefna biðu hans. Borgin beið. Það yrði á valdi hans að móta og